Mjere podrške građanima i privredi koje je do sada uvela Centralna banka Crne Gore dale su dobre rezultate. CBCG nastavlja da pomno i sa punom pažnjom prati dalji razvoj situacije. U slučaju potrebe, osmišljavaćemo adekvatne mjere, prilikom čega se, kao i do sada, mora strogo voditi računa o zakonskim nadležnostima, kao i o očuvanju stabilnosti finansijskog sistema, kazao je Pobjedi guverner dr Radoje Žugić.

Istakao je da je proaktivnost CBCG najbolje potvrđena upravo odobrenom bilateralnom repo linijom Evropske centralne banke od 250 miliona eura, za šta su imali podršku njemačke Bundes banke.

– Zaključenjem ovog aranžmana CBCG dobija mogućnost da, u slučaju tržišnih poremećaja uzrokovanih šokom usljed pandemije kovid-19, obezbijedi dodatna sredstva za podršku sistemske likvidnosti. Dakle, Crna Gora je dobila mogućnost da po prvi put koristi jedan od raspoloživih instrumenata ECB-a, za šta dugujemo zahvalnost rukovodstvu ECB-a, na čelu sa predsjednicom Kristin Lagard. Ovom procesu je prethodio višemjesečni rad CBCG, prvo kroz regionalnu, a potom kroz bilateralnu inicijativu direktno prema ECB.

Osim ovog aranžmana, CBCG je, u maju ove godine, obezbijedila liniju za likvidnost od 100 miliona eura kod Banke za međunarodna poravnanja, najstarije svjetske finansijske institucije, kazao je Žugić.

POBJEDA: Da li su ovi aranžmani dovoljni za obezbjeđenje brze likvidnosti?

ŽUGIĆ: Kada repo linijama CBCG sa ECB-om i BIS-om od 350 miliona eura dodamo raspoloživ nivo obavezne rezerve od 178 miliona i kapital CBCG, dolazimo do značajnog iznosa koji potvrđuje da, iako nemamo emisionu funkciju, imamo najkompletniji okvir za obezbjeđenje brze likvidnosti od svih eurizovanih i dolarizovanih zemalja u svijetu. Da zaključimo, sistem može amortizovati potencijalni šok likvidnosti višestruko veći od onog koji se desio u oktobru 2008.

Na ovaj način je CBCG neutralisala najveći nedostatak eurizacije – nedostatak funkcije zajmodavca u krajnjoj instanci.

POBJEDA: Da li je, po Vašem mišljenju, CBCG adekvatno reagovala na krizu koju je donijela pandemija korona virusa? 

ŽUGIĆ: Smatram da je CBCG, koristeći sve instrumente koje smo imali na raspolaganju, blagovremeno i adekvatno reagovala i dala značajan doprinos ublažavanju ekonomskih posljedica pandemije.

Aktivnosti CBCG iz prethodnog perioda doprinijele su osnaživanju bankarskog sektora koji je na kraju 2019. bio dobro kapitalizovan, likvidan i sa pozitivnim trendovima kada su u pitanju najvažniji indikatori poslovanja. Zahvaljujući ovakvoj poziciji, banke su spremno dočekale implementaciju kriznih mjera.

U prethodnih pola godine CBCG je implementirala četiri paketa mjera, djelujući na očuvanje likvidnosti banaka i rast njihovog kreditnog potencijala, na prelivanje likvidnosti iz finansijskog sistema ka privredi i građanima, kao i na dugoročno sistemsko rješavanje efekata trajnog smanjenja kreditne sposobnosti klijenata.

Prvi set mjera se odnosio na moratorijum na otplatu kredita, koji je bio obavezujući za banke od marta do maja/juna, a za cilj je imao ustupanje likvidnosti građanima i privredi od 155 miliona, što im je obezbijedilo veći nivo dohotka i mogućnost izmirenja drugih obaveza. Ovo pravo je zatražilo 65.000 klijenata.

Drugi instrument, koji je i dalje na snazi, predstavlja okvir za dugoročno restrukturiranje kredita, koji se odlukom CBCG tretiraju kao novoodobreni, pa su na taj način banke oslobođene dodatnog tereta troškova rezervacija, čime su se stvorili uslovi za restrukturiranje kredita pod povoljnijim uslovima. Ova mjera daje značajne rezultate, što govori u prilog njenom kvalitetnom dizajnu. Banke su u dva mjeseca uspjele da restrukturiraju više od polovine nivoa kredita koje su restrukturirale kumulativno do kraja 2019. Očekujemo da ova mjera da puni doprinos oporavku realnog sektora tek u narednim mjesecima, posebno jer je ovaj dio odluke o privremenim mjerama „uparen“ sa trećim paketom Vladinih mjera u dijelu koji se odnosi na subvencioniranje kamate za restrukturirane kredite u turizmu, poljoprivredi i šumarstvu.

U drugom setu mjera bankama je dozvoljeno da privremeno povećaju izloženost prema jednom licu, odnosno grupi povezanih lica preko propisanih limita. Ova mjera je obezbijedila brzu likvidnost za nekoliko velikih kompanija. U cilju jačanja kapitalnih bafera banaka radi apsorbovanja potencijalnih gubitaka, CBCG je zabranila bankama da isplaćuju dividende, osim u vidu vlastitih akcija. Obje mjere su i dalje na snazi.

U trećem setu mjera smanjena je stopa obavezne rezerve banaka za dva procenta, čime je CBCG oslobodila 70 miliona eura likvidnosti, povećavajući kreditni potencijal banaka. CBCG je potom „prepolovila“ cijene povlačenja likvidnosti obavezne rezerve, obezbjeđujući jeftin pristup dodatnim izvorima likvidnosti banaka u slučaju potrebe. Obje mjere su i dalje na snazi. Obezbijeđena je i implementacija fleksibilnog moratorijuma na otplatu kredita, fokusiranog na likvidne pozicije pravnih i fizičkih lica čiji su novčani tokovi pogođeni krizom (odobreno za 3.146 dužnika).

Konačno, novom odlukom o privremenim mjerama iz avgusta, oslanjajući se na treći paket Vladinih mjera, CBCG je definisala četvrti set mjera kojim se uvodi jednogodišnji apsolutni moratorijum na otplatu obaveza za korisnike kredita banaka iz sektora turizma, poljoprivrede, šumarstva i ribarstva do kraja avgusta 2021. Na ovaj način se daje podrška sektorima koji su najviše pogođeni krizom da ublaže pritisak na svoju likvidnost i solventnost. Prolongiranje moratorijuma do kraja naredne turističke sezone omogućiće privrednicima iz ovih sektora da kreiraju kritičnu akumulaciju likvidnosti prije nego počnu sa otplatom kredita. Za ovim instrumentom vlada veliko interesovanje.

Ujedno u okviru četvrtog seta mjera, bankama je data mogućnost da kredite koje odobre ili restrukturiraju korisnicima ova četiri sektora od 1. septembra 2020. do 31. avgusta 2021, mogu tretirati kao kredite iz klasifikacione kategorije „A“. Ovim se stimuliše odobravanje i restrukturiranje kredita, s obzirom da banke neće imati potrebu za dodatnim kapitalom po ovom osnovu.

Prednosti eura

POBJEDA: Iz opozicije se često čuju ocjene da bi trebalo da uvedemo sopstvenu valutu. Da li je, po Vašem mišljenju, bolje da zadržimo euro ili uvedemo sopstvenu valutu i zašto?

ŽUGIĆ: Odluke monetarne politike 90-ih godina zloupotrebljavane su za finansiranje budžetskog deficita, socijalnog mira… na šta Crna Gora nije mogla uticati. To je dovelo do jedne od najviših i najdužih hiperinflacija u svjetskoj istoriji, a u tom periodu imali smo prosječnu platu od deset njemačkih maraka.

Uvođenjem njemačke marke, a potom eura dobili smo brojne benefite. U kratkom roku smo sveli stopu inflacije na jednocifrenu i danas, ukoliko posmatramo višegodišnji prosjek, ona odgovara prosječnoj stopi u euro-zoni. Time smo dobili stabilnost i predvidivost koji su uslov ekonomskog razvoja i valorizacije resursa. Uvedena je disciplina u fiskalnu politiku, jer više nije bila moguća monetizacija budžetskog deficita. Čvrsta valuta je omogućila brz razvoj finansijskog sistema (koji je danas jedan od pokretača ekonomskog rasta), jer bi, u uslovima nestabilne valute, finansijski sistem bio teško breme za sve. S obzirom da strani investitori preferiraju poslovanje sa čvrstom valutom imali smo visok priliv SDI. Po ovom indikatoru, spadamo među lidere u grupi evropskih privreda u tranziciji, a bez eura toga sigurno ne bi bilo. Nemamo valutni rizik u trgovini sa najvažnijim spoljnotrgovinskim partnerima, firme i građani ne plaćaju provizije za zamjenu valute. Ne postoji mogućnost da bilo ko zloupotrebljava monetarnu politiku i neću pretjerati ukoliko kažem da je naš ubrzan razvoj koincidirao sa uvođenjem eura.

Naravno, i ovaj režim ima svoja ograničenja, a ključno se odnosi na nedostatak funkcije zajmodavaca u krajnjoj instanci. Ovo pitanje uspjeli smo da riješimo na prethodno objašnjen način.

Ne možemo zamisliti da bi neko predlagao ukidanje ovog režima, jer bi to bilo vraćanje u 90-te godine štampanja novca, inflacije i hiperinflacije, obezvrijeđene štednje i malih plata, ekonomskog i opšteg nazadovanja.

Jači mehanizam odbrane nego 2008.

POBJEDA: Kako se pandemija odrazila na poslovanje banaka i da li ima opasnosti po depozite stanovništva i privrede?

ŽUGIĆ: Sa koeficijentom solventnosti od 19,56 odsto (gotovo duplo višim od zakonskog minimuma) i 920 miliona eura likvidnih sredstava naš bankarski sistem je stabilan, solventan i likvidan. Međutim, usljed povećanja izdvajanja ispravki i troškova rezervacija za potencijalne kreditne gubitke, nastalih usljed pogoršanja makroekonomskih parametara, kao i usljed negativnih efekata moratorijuma na naplatu prihoda od kamata, došlo je do pada profita na nivou sistema od gotovo 50 odsto, uz blagi rast nekvalitetnih kredita sa 4,95 odsto sa kraja 2019. na 5,17 odsto na kraju jula 2020.

Banke su nastavile sa aktivnom politikom kreditiranja, tako da su od 20. marta do 15. avgusta 2020. odobrile 376 miliona eura kredita za 16.844 klijenta. Iako kreditna aktivnost bilježi pad u novoodobrenim kreditima od 30,3 eura u odnosu na prošlu godinu, ukoliko uzmemo u obzir pad tražnje za kreditima od 38 odsto i nivo postignutog restrukturiranja postojećih kredita, kao i činjenicu da je 45 odsto kreditnog portfolija bilo zamrznuto na tri mjeseca tokom moratorijuma, smatramo da su banke bile proaktivne u podržavanju realnog sektora.

Stabilnost finansijskog sistema i sigurnost depozita su ojačane sa okvirom za brzu likvidnost koju je CBCG kreirala kroz repo linije sa ECB-om i BIS-om, a koje zajedno sa obaveznom rezervom CBCG mogu da apsorbuju potencijalne snažne šokove iznenadnog povlačenja likvidnosti, odnosno odliva depozita. Ukoliko uzmemo u obzir i činjenicu da većina banaka ima formalno dogovorenu likvidnu podršku majki banaka u slučaju negativnih šokova, kao i mjeru zabrane isplate dividendi, možemo reći da je CBCG obezbijedila relativno snažan mehanizam odbrane od negativnih šokova, višestruko jači od onoga koji je bio na raspolaganju tokom krize 2008.