Najmanje obrađena tema među analitičarima Zapadnog Balkana su kriminalni akteri – odnosno forme i funkcija kriminalnih organizacija i njihov uticaj na političku, ekonomsku i društvenu sferu zemalja kojima upravljaju, piše u analizi Globalna inicijativa protiv transnacionalnog organizovanog kriminala.

Tako, daljim radom, ustanovljeno je da Istraživanja o državnim akterima često su povezana sa korupcijom na Zapadnom Balkanu, koja i dalje je rasprostranjena.

-70 Istraživanje pokazuje da se korupcija transformisala u poslednje vrijeme 30 godina od ekosistema političke zaštite pomagača u kriminalu od 1990-ih do organizovanog korupcija koja je obogatila i zaštitila one na vlasti tokom prve decenije 2000-ih. Ovo manifestuje se u zloupotrebi ovlašćenja u procesu odlučivanja raspolaganjem javnom imovinom i interesom između netransparentnih ugovora o raspodjeli dobiti- navode u pomenutom dokumentu.

„Organizovani korupcija“ je, prema pomenutoj analizi,  često dio kupovine lojalnosti, podrške i kompromisa u pogledu sticanja i očuvanja moć i autoritet.

-U poslednje tri decenije korupcija je evoluirala iz krive privatizacije,  procesa zloupotrebe javnih nabavki, što je najunosnije za korupciju, posebno u zdravstveni, infrastrukturni, ekološki i klimatski sektori. Nakon korumpiranih državnih aktera, istraživači se u velikoj mjeri fokusiraju na organizovani kriminal u stilu mafije visokog profila grupe sa dobro definisanim vođstvom, teritorijalnom kontrolom i prepoznatljivim članstvom.  SOCTA izvještaji su najrelevantniji i često jedini izvor informacija o kriminalnim akterima u Zapadni Balkan. Kao što je pomenuto, Kosovo, Sjeverna Makedonija, Crna Gora i Srbija su usvojile SOCTA, dok su Albanija i Bosna i Hercegovina još u procesu pripreme procjene (prethodno usvojeno 2014. godine)- podaci su analize.

Većina organizovanih kriminalnih grupa na Zapadnom Balkanu nosi nazive po gradovima ili selima iz koje potiču njihovi članovi.

-U Crnoj Gori, na primjer, gdje 10 organizovanih kriminalnih grupa djeluju, najjačima se smatraju Škaljarski klan, Klan Kavači i Beranska grupa. Sledeće su Grupa Budva i Bar Grupa, koje često sarađuju i asistiraju vodećim igračima, i Mojkovački klan i Veliki klan. U Albaniji organizovane kriminalne grupe su iz Skadra, Fiera, Elbasana, Tirane i Drač. Svaki grad ima tri ili četiri kriminalne organizacije. U Sjevernoj Makedoniji postoji 40 grupa, uključujući skopsku i gostivarsku grupu, kao i grupe iz Aračinova, Kondova i Grčića- peciziraju u izvještaju.

U kokainskom poslu, kriminalno podzemlje sa Balkana se razvilo do te mjere da je EUROPOL i mediji ponekad nazivaju „balkanskim kartelom“.

 -Ova kriminalna mreža sastoji se od grupa iz svih šest zemalja koje kontrolišu sve faze šverca kokaina – od nabavke i utovara u Južnoj Americi, do transporta, istovara i isporuke u Evropu i, odnedavno, lukama na Jadranskom moru za lokalnu distribuciju u zapadnoj Evropi- navodi su Globalne inicijative.

Prema literaturi, organizovane kriminalne grupe iz Bosne i Hercegovine, Slovenije i Hrvatska funkcioniše kao ćelije kriminalnog podzemlja Srbije i Crne Gore.

Hrvati su odgovorni za šverc u pojedinim fazama i pronalaženje putnih isprava. Istovremeno, Slovenci se švercuju kokaina na kopnenim putevima, koordiniraju aktivnosti i olakšavaju boravak članova iz Srbije i Crna Gora u Sloveniji.

Veze između grupa koje govore albanski i grupa iz bivše Jugoslavije, koji govore različite jezike, još treba istražiti. Pošto se većina poslova sa kokainom odvija izvan Zapadnog Balkana, više istraživanja mora da se fokusira na operacije kriminalnih grupa iz

-Zapadnog Balkana na ključnim tržištima kao što su Latinska Amerika i Zapadna Evropa. Istraživači se prvenstveno fokusiraju na kriminalne aktere u Srbiji, Crnoj Gori i Albaniji, kao što je prikazano u Slika 18, sa 75% istraživačkih radova o kriminalnim akterima iz ove tri zemlje fokusirano na akteri u državi i grupe u stilu mafije. Postoje samo dva rada o rodu i zločinu, jedan koji pokriva čitav region, a drugi se fokusira isključivo na Sjevernu Makedoniju- zaključuju.