Požari koji bukte po Crnoj Gori ne nanose samo veliku materijalnu i ekološku štetu, već su takođe uzrokovali i zagađenje vazduha, koje ostavlja posljedice po zdravlje građana.

Nakon zimskog perioda, tokom kojeg je zbog sezone grijanja vazduh u pojedinim opštinama sjevera bio maksimalno zagađen PM česticama, koje uzrokuju oboljenja disajnog sistema, južni dio države je ljeti u opasnosti zbog požara koji su takođe uzročnici zagađenja, kada se javljaju u ovolikom broju, piše Pobjeda.

Iz IJZCG su kazali i da je vazduh, gledano u odnosu na propisane parametre, generalno lošeg kvaliteta u centralnoj i sjevernoj regiji Crne Gore, naročito u zimskim mjesecima gdje se dešavaju prekoračenja propisanih graničnih vrijednosti srednjih dnevnih koncentracija za praškaste PM čestice koje se koriste kao indikatori stanja kvaliteta vazduha.

POREĐENJE

“U odnosu na prošlu godinu, kada su u toku juna, jula i avgusta ukupno bila tri prekoračenja propisanih srednjih dnevnih koncentracija za praškaste čestice u čitavoj Crnoj Gori, ove godine su samo u junu registrovane visoke koncentracije PM10 čestica u sve tri zone kvaliteta vazduha. Dva dana su registrovana prekoračenja granične vrijednosti srednje dnevne koncentracije PM10 čestica u Baru, tri dana u Pljevljima i po četiri dana u Bijelom Polju, Podgorici – Zabjelo i Blok V, Nikšiću i Kotoru”, istakli su iz IJZCG.

Problem šumskih požara se uvećava po učestalosti, ozbiljnosti i trajanju. Rizik od šumskih požara raste u uslovima suše, toplotnih talasa i tokom jakih vjetrova. Uz klimatske promjene koje dovode do viših temperatura, sušnijih uslova i sve veće urbanizacije seoskih područja, sezona požara počinje ranije i završava se kasnije.

“Požari postaju sve ekstremniji u smislu spaljene površine, trajanja i intenziteta, te mogu poremetiti transport, komunikacije, vodosnabdijevanje i elektrodistribucionu mrežu. Treba imati u vidu da je teritorija Crne Gore u ljetnjim mjesecima izložena prašini i sitnom pijesku koji potiče iz pustinje Sahare, što takođe doprinosi zagađenju vazduha”, ističu iz IJZCG.

Iz Instituta za javno zdravlje su objasnili da je dim od šumskog požara mješavina zagađivača vazduha od kojih su čestice promjera manjeg od 10 mikrometara (PM2,5 i manje čestice) glavna prijetnja po javno zdravlje.

“Efekti po zdravlje od kratkoročnog izlaganja česticama se kreću u rasponu od nadražaja/iritacije očiju i sistema organa za disanje do ozbiljnijih efekata, uključujući smanjenu funkciju pluća, zapaljenje pluća, bronhitis, pogoršanje astme i drugih plućnih bolesti, pogoršanja kardiovaskularnih bolesti, poput srčane insuficijencije, pa čak i prijevremenog umiranja”, kazali su iz te zdravstvene intitucije koja vodi računa o uticajima okruženja na zdravlje stanovništva.

Ispitivanja, koja su rađena tokom proteklih mjesec dana, pokazala su da je vazduh bio najzagađeniji u Podgorici i Nikšiću.

Prema podacima sa mjernih stanica u okviru Državne mreže za praćenje kvaliteta vazduha u Crnoj Gori, koji su dostupni u realnom vremenu na zvaničnom sajtu Agencije za zaštitu životne sredine, prvih dana avgusta detektovane su visoke koncentracije lebdećih PM10 i PM2,5 čestica u vazduhu u Podgorici, Nikšiću i Bijelom Polju, a takođe je primjetan porast zagađenja vazduha u Podgorici 7. i 8. avgusta koje je zahvaljujući kiši smanjeno.

UTICAJ NA ZDRAVLJE

Ove PM čestice zbog svoje male veličine (promjera 2,5 mikrometara i manje) mogu lako prodrijeti u krvotok preko pluća i cirkulisati po cijelom tijelu, što dovodi do sistemskih oštećenja tkiva i ćelija, upale koja, usljed dugoročnog izlaganja, može dovesti do nastajanja raka.

“Zagađenje vazduha stoga predstavlјa rizik za nastajanje bolesti i prijevremeno umiranje, a najviše je povezano sa nastankom moždanog udara, ishemijske bolesti srca, hronične opstruktivne bolesti pluća, raka pluća i drugih organa, šećerne bolesti, kognitivnih oštećenja i neuroloških bolesti”, kazali su Pobjedi iz IJZCG.

Oni su istakli da sa automatskih stanica ne možemo dobiti sve podatke o PM česticama jer se pored automatskih analizatora na mjernim stanicama vrše i gravimetrijske analize kao potvrdne metode gdje se uzorci sakupljaju ručno i naknadno obrađuju u laboratoriji. Očekuje se da će podaci za avgust, na zvaničnom sajtu Agencije za zaštitu životne sredine, biti objavljeni u drugoj nedjelji septembra.

Na pitanje koliko dana i u kojim opštinama su premašene dozvoljene koncentracije PM čestica, odgovorili su da se iz izvještaja za jun može zaključiti da je u toku tog mjeseca bilo prekoračenja srednjih dnevnih koncentracija PM10 čestica i to dva dana u Baru, tri dana u Pljevljima i po četiri dana u Bijelom Polju, Podgorici – Zabjelo i Blok V, Nikšiću i Kotoru.

ZAŠTITA

Od zagađenog vazduha se može zaštititi tako što će se ograničiti izloženost, odnosno više boraviti u zatvorenom prostoru, ograničiti fizička aktivnost, smanjiti zagađenje vazduha u zatvorenom prostoru, efikasno koristiti klima uređaji, kao i upotrebom maski.

“Ukoliko podaci o monitoringu kvaliteta vazduha Agencije za zaštitu životne sredine pokazuju da je indeks zagađenja vazduha srednji, visok ili veoma visok, te ukoliko vidimo da je prisutna smanjena vidljivost usljed zagađenja vazduha, potrebno je ograničiti količinu vremena koju provodimo napolju. Ovo naročito važi za osjetljive grupe (djecu, trudnice, starije osobe i hronične bolesnike), a posebno se preporučuje prekid svih zahtjevnih fizičkih aktivnosti uključujući vježbanje i sportske aktivnosti napolju”, pojasnili su iz IJZCG.

Najugroženiji Podgorica, Pljevlja i Nikšić

U studiji “Uticaj zagađenja vazduha na zdravlje u Crnoj Gori”, koja je objavljena 2016. godine, analizirani su podaci o izloženosti stanovništva praškastim PM10 i PM2,5 česticama u Podgorici, Pljevljima i Nikšiću.

Ta studija je dokazala da zagađenje vazduha predstavlja značajno opterećenje bolestima u ovim opštinama.

Izraženo po glavi stanovnika, teret zagađenja značajno je veći u Pljevljima, nego u ostalim gradovima. Međutim, prema podacima IJZCG, apsolutne vrijednosti uticaja, izražene kroz broj prijevremenih smrti, izubljenih godina života i broj hospitalizacija koje se pripisuju izloženosti, slične su u sva tri analizirana grada.

“Sve je više dokaza koji pokazuju da do uticaja izloženosti PM česticama dolazi čak pri koncentracijama PM čestica manjim od sadašnjih graničnih vrijednosti koje preporučuje Evropska unija, pa čak i Svjetska zdravstvena organizacija, a koje su korišćene kao referentne u ovoj analizi”, upozorili su iz IJZCG.

Uzevši sve navedeno u obzir, kažu iz te institucije, može se smatrati da je uticaj zagađenog vazduha na zdravlje stanovništva puno veći nego što se može procijeniti koristeći postojeće prihvaćene naučne alate, pogotovu kada se pored glavnih zagađivača, koji se koriste u procjenama (PM čestice, azot dioksid (NO2) i ozon (O3 )), uzme u obzir uticaj svih ostalih zagađivača vazduha u domaćinstvima i spoljašnjoj sredini koji se ne može izmjeriti niti evidentirati u rutinskoj zdravstvenoj statistici.

Prečišćivači pomažu samo ako ne izlazite iz prostorije

Na pitanje da li jonizatori vazduha i prečišćivači za stanove i firme zaista pomažu, odnosno da li je vazduh u domovima i na radnim mjestima čistiji, iz IJZCG odgovaraju da pravilno primijenjeni prečišćivači vazduha (posebno sa HEPA filterima) mogu privremeno poboljšati kvalitet vazduha u zatvorenom prostoru gdje se primjenjuju, ali to je kratkoročni efekat jer kada se prozor ili vrata otvore, kvalitet vazduha se pogoršava.

“Budući da se u toku dana stanovništvo kreće, prečišćivači vazduha mogu uticati samo na dio dnevne izloženosti. Prema zaključcima iz publikacije Svjetske zdravstvene organizacije (Personal Interventions and Risk Communication on Air Pollution) iz 2020. godine preporučivanje upotrebe prenosivih prečišćivača vazduha sa stanovišta javnog zdravlja se smatra preuranjenim, s obzirom na to da postoji nedostatak informacija o njihovoj efikasnosti u realnim uslovima uprkos njihovoj dokazanoj efikasnosti u laboratorijskim uslovima”, smatraju u IJZCG.

Iako su efikasni u prostoriji u kojoj se koriste, iz IJZCG upozoravaju da treba imati na umu da ukoliko se prostor previše izoluje može doći do povećanja koncentracije ugljen-dioksida ili nekih zagađivača vazduha koji se mogu stvarati u tom zatvorenom prostoru do nivoa koji mogu štetno uticati na zdravlje.

“Korišćenje prečišćivača vazduha bi se moglo preporučiti za pacijente na primjer sa hroničnom opstruktivnom bolesti pluća, srčanom insuficijencijom i slično, koji treba da ostanu kod kuće i budu zaštićeni od izlaganja zagađenom vazduhu. Neki prečišćivači vazduha mogu sadržavati elektrostatske filtere, jonizatore, imati UV lampe bez adekvatne zaštite koji mogu emitovati ozon koji je snažan iritant pluća, te mogu štetno uticati na zdravlje”, kazali su iz IJZCG.

Istakli su i da Svjetska zdravstvena organizacija ne preporučuje prečišćivače vazduha kao javno zdravstveno rješenje – već preporučuje da se djeluje na izvorima emisije i smanji ukupna, naročito dugotrajna izloženost zagađenom vazduhu.

Hronični bolesnici ugroženiji tokom sezone požara

Kratkotrajna izloženost (dani ili nedjelje) zagađenom vazduhu povezana je s povećanim rizikom od pogoršanja već postojećih respiratornih i kardiovaskularnih bolesti, kao i prijevremenim umiranjem. Starije osobe su pod povećanim rizikom od zdravstvenih efekata zbog kratkotrajne izloženosti dimu od požara usljed njihovih već postojećih bolesti pluća i srca i zato što važni fiziološki procesi, uključujući odbrambene mehanizme, opadaju s godinama.

Epidemiološke studije o kratkotrajnoj izloženosti PM česticama pokazale su da se u tim slučajevima javlja veći rizik od posjeta službama hitne pomoći, prijema u bolnicu i smrtnosti kod starijih osoba (U.S. EPA, 2009). Ne postoji dovoljno naučnih istraživanja u ovoj oblasti, ali su svakako, pored starih, najviše izložene osjetljive grupe kao što su djeca, trudnice, osobe sa kardiovaskularnim i respiratornim bolestima, kao i osobe sa nižim socio-ekonomskim statusom.

Iz IJZCG upozoravaju da su istraživanja pokazala da osobe sa alergijama, kod kojih već postoji hronična upala disajnih puteva, doživljavaju pogoršanje simptoma tokom požara. Simptomi alergijske reakcije su gotovo isti kao i drugi simptomi kratkotrajnog udisanja dima od požara kao što su nadražaj i sekrecija iz nosa i disajnih puteva, peckanje i suzenje očiju, kratak dah, jak kašalj i iskašljavanje.

Takođe, istraživanja pokazuju da osobe koje su profesionalno izložene dimu od šumskih požara, kao što su vatrogasci, mogu razviti alergijske reakcije respiratornog sistema. Studije, koje su ispitivale respiratorne simptome i plućnu funkciju kod profesionalnih vatrogasaca, otkrile su pojačane simptome, hiperreaktivnost disajnih puteva i smanjenu funkciju pluća tokom gašenja požara.