Sprovođenje velikog nacionalnog istraživanja o zdravlju u skladu sa metodologijom istraživanja zdravstvenih indikatora koje se sprovodi u zemljama EU, kao i uvođenje u redovan rad sekvencionera gena nove generacije koji će omogućiti da se prvi put u Crnoj Gori ispituju djelove ili cijeli genom patogenih mikroorganizama u cilju njihovog boljeg upoznavanja i praćenja kako bi se obezbijedilo uspješnije liječenje bolesti i infekcija koje izazivaju, samo su neki od izazova koji u 2020. godini stoje pred Institutom za javno zdravlje Crne Gore.

Uz ovu dijagnostičku metodu, najavio je za Dnevne novine direktor te ustanove dr Boban Mugoša, predstoji im i uvođenje još dvije najmodernije molekularne metode koje će omogućiti tretman i liječenje pacijenata koji imaju najteže kliničke forme infekcija sepsu ili meningitis i kod kojih j e brza, precizna i pravovremena dijagnostika te posljedična adekvatna terapija često pitanje života i smrti.

Prioritet će biti i rad u okviru Centra izvrsnosti, kao i na naučnim projektima sa ciljem dobijanja novih naučnih saznanja koja će omogućiti bolje razumijevanje pojedinih javno zdravstvenih problema i preduzimanje adekvatnih mjera u njihovom rješavanju.

Stalni prioritet je i sprovođenje aktivnosti predviđenih planom pridruživanju EU u dijelu koji se odnosi na javno zdravlje i zarazne bolesti kao i zdravstveno prosvjećivanje i promocija zdravlja koja će u narednoj godini biti nikad intenzivnija kako u opštoj tako i u posebnim populacionim grupama koje iz određenih socio-demografskih, ali i psiholoških kategorija imaju neadekvatna ponašanja u vezi sa zdravljem i nezadovoljavajuće korišćenje dostupnih zdravstvenih servisa.

Poseban prioritet predstavlja rješavanje prostornih problema i stvaranje boljih uslova za prijem pacijenata i rad zaposlenih iz određenih centara Instituta.

DN: Prije 15 godina kada ste došli na čelo Instituta za javno zdravlje sa epidemiologom dr Draganom Lauševićem predstavljali ste deficitaran kadar u crnogorskom zdravstvu. S godinama podmladili ste i obogatili kadar pa epidemiolozi nijesu više kao nekad malobrojni. Koliko danas radi epidemiologa u Institutu i da li je to, po Vama, dovoljan broj?

Mugoša: Generalno gledano, preventivne grane medicine su u Crnoj Gori uvijek bile, a uvažavajući značaj prevencije i dalje su deficitarne u većini zdravstvenih ustanova i opština.

Razloga za to je mnoštvo, a dobar dio leži u našem nasljeđu i tradiciji u kojoj je kurativni sistem zdravstva onaj koji se bavi liječenjem, a posebno manuelnim (tj. hirurgija), smatran jedinim pravim zdravstvenim sistemom. Na svu sreću, danas smo svjedoci promjena sistema i njegovog postepenog prilagođavanja modernim trendovima koji kao primat postavljaju prevenciju prije liječenja a jedan od glavnih stubova prevencije kako zaraznih tako i nezaraznih bolesti upravo predstavlja epidemiologija.

U momentu dolaska na čelo Instituta za javno zdravlje situacija po pitanju naslijeđenog kadra bila je skoro pa katastrofalna, jer se kompletna javno-zdravstvena djelatnost od visokoškolskog kadra zasnivala na dva epidemiloga, pet mikrobiologa, jednom specijalisti socijalne medicine, troje specijalista zdravstvene statistike, dvoje specijalista higijene i četvoro specijalista sanitarne hernije i toksikologije. Od 17 nabrojanih visokoškolaca, samo su tri bili doktori nauka i skoro bez studenata na postdiplomskim studijama. Novom rukovodstvu Instituta prvi zadatak je bio da usvoji nova akta Instituta (Statut i Akt o internoj organizaciji tzv. “Sistematizaciju”) koji su “u procesu usvajanja” bili prethodnih punih sedam godina. Njihovim usvajanjem otvoren je put izgradnji i unapređenju kadrovskih, a samim tim i svih ostalih kapaciteta Instituta i cjelokupnog narodnog zdravstva u Crnoj Gori.

Ova akta su urađena za rekordno kratko vrijeme čime je počela misija izgradnje kadrovskih i svih drugih kapaciteta, prvo Instituta a zatim i kompletnog preventivnog sistema kako bi se stvorili uslovi da se odgovori zadacima vezanim za rješavanje dijagnostike zaraznih oboljenja, sprečavanja i kontrole zaraznih i nezaraznih oboljenja, praćenja uticaja životne sredine na zdravlje, adekvatnog vođenja zdravstvene statistike i izrade analiza zdravstvenog sistema, kao i programa i mjera za promociju i očuvanje zdravlja. T akođe, potrebno je bilo doći i do naučnih kapaciteta koji bi omogućili Institutu da bude odgovarajuća baza Medicinskog fakulteta i naučna ustanova.

DN:Danas je situacija u Institutu drugačija.

Mugoša: Jeste. U Institutu danas radi 55 specijalista, od čega je 12 epidemiologa koji se bave zaraznim bolestima i još tri koji se bave nezaraznim bolestima, imamo 12 doktora nauka i 14 magistara, na specijalizaciji trenutno imamo 11 ljekara koji se specijaliziraju iz oblasti epidemiologije, tri iz mikrobiologije, kao i 25 mladih ljekara i zdravstvenih saradnika koji su na doktorskim studijama. Ovaj kadar je omogućio i osiguraće da ćemo i u budućnosti moći da se uhvatimo u koštac sa svim izazovima koje stavlja j avno zdravlje, redovna i kontinuirana medicinska edukacija, te razvoj nauke i zdravstvenih tehnologija.

DN: Postali ste i nosilac razvoja u mnogim oblastima.

Mugoša: Da. Osim razvoja kadrovskih kapaciteta, Institut je od kad sam na njegovom čelu postigao značajna unapređenja i bio nosilac razvoja u više oblasti koj e su neophodne u radu modernih zdravstvenih i naučno-istraživačkih ustanova: prva smo naučna licencirana ustanova u Crnoj Gori, prva zdravstvena ustanova koja je akreditovala svoje laboratorij e, prva zdravstvena ustanova koja je usvojila najnovije verzije različitih međunarodnih standarda u poslovanju i radu MEST EN ISO 9001, MEST EN ISO 17025:2018, MEST EN ISO 16636, uz pomoć Svjetske zdravstvene organizacije uspostavili smo referentne centre za influencu, morbile i rubelu, referentnu laboratoriju za antibiotsku rezistenciju… Uspostavili smo registre socio-ekonomski najznačajnijih bolesti, a koordinišemo tri programa ranog otkrivanja najtežih bolesti: raka debelog crijeva i rektuma, raka dojke i raka grlića materice. Prepoznavanje naše ustanove po preventivnom radu i razvijanju kapaciteta u mreži Jugoistočne Evrope rezurtiralo je i uspostavljanjem i imenovanjem Instituta za Centar za nezarazne bolesti za Jugoistočnu Evropu u sklopu zdravstvene mreže država jugoistočne Evrope SEEHN.

Kad je u pitanju nauka, mogu iskazati zadovoljstvo postignutim jer smo u proteklih par godina učestvovali i sprovodili više naučnoistraživačkih projekata u okviru evropskih naučnih inicijativa, niza bilateralnih ugovora i naučnih projekata, kao i projekata od posebnog nacionalnog značaja. Sa ponosom ističem da smo bili dio prvoosnovanog Centra izvrsnosti u državi kao i da smo ponovo u konzorcijumu koj i čini jedan od novo imenovanih Centara izvrsnosti.

DN: Takođe, radili ste i na proširenju kapaciteta?

Mugoša: Kao što znate nova zgrada Instituta je projektovana sredinom prve dekade ovog vijeka za 180 zaposlenih. Po donošenju odluka o uvođenju novih dijagnostičkih procedura, započinjanju vođenja registara i skrining programa, pokazalo se da predviđeni kadar ne može odgovoriti zadacima i realnim potrebama stanovništva što je i rezultiralo da broj zaposlenih, u skladu sa Aktom o sistematizaciji, bude povećan na 233. Povećanje kadra, ali i nova robustnija i naprednija oprema, uslovili su nastanak nedostatka prostora koji se zasad prevazilazi dobrom organizacijom posla u laboratorijama i dvosmjenskim radom gotovo svih službi.

Mnogo veći problem i izazov za nesmetano pružanje usluga predstavlja porast broja stanovnika u Podgorici u posljednjih 15 godina koji je najizraženiji na prijemnom odjeljenju mikrobiologije gdje su, nažalost, iz mnogih razloga, a prije svega kao posljedica demografskih trendova i unutrašnjih migracija, kapaciteti odsjeka za prijem i donekle same laboratorije Instituta prevaziđeni. Naime, predviđeni kapaciteti namijenjeni su za prijem materijala od 150.000 stanovnika koliko je živjelo u Podgorici u vrijeme renoviranja zgrade tako da se danas, kada Podgorica ima preko 200.000 stanovnika, jasno ukazuju nedovoljni kapaciteti. Drugi problem predstavlja dinamika edukacije visokostručnog kadra iz oblasti mikrobiologije (potrebno pet-šest godina za školovanje jednog mikrobiologa) koja prosto ne može da prati konstantan porast zahtjeva za mikrobiološkom dijagnostikom niti porast broja osiguranika. Istovremeno, laboratorija Instituta je jedina mikrobiološka laboratorija u državi koja vrši visokospecifične dijagnostičke procedure čime je broj uzoraka i analiza dodatno uvećan.