U svijetu se danas obilježava 1. maj – Međunarodni praznik rada, a usljed pandemije virusa korona, ove godine izostaće tradicionalna okupljanja i protesti širom svijeta.

Zbog restriktivnih mjera radi suzbijanja epidemije koje uključuju zabranu okupljanja i socijalno distanciranje u mnogim zemljama, neće biti masovnih skupova ni protesta na kojima radnici traže bolje uslove rada i života, već će njegovo obilježavanje preći na virtuelni nivo.

Kako je najavljeno, “virtuelna” okupljanja za Praznik rada preko interneta biće širom svijeta. Sindikati su najavili da će moto ovogodišnjih onlajn skupova biti poziv na solidarnost.

Zbog posljedica pandemije na privredu globalno, milioni radnika širom svijeta, kako u razvijenim tako i slabije razvijenim zemljama, ostali su bez posla u svim granama, počev od tekstilne do avioindustrije, a sa ekonomskim problemima, suočavaju se i poslodavci.

A kako je sve počelo?

Američki sindikati započeli su 1886. masovne štrajkove pod parolom “tri osmice”.

Tražili su da svakog dana ljudi osam sati rade, osam sati odmaraju i imaju osam sati za kulturno uzdizanje.

Najveći štrajk organizovan je u Čikagu 1. maja 1886 – okupilo se više od četrdeset hiljada radnika koji su u fabrikama obavljali teške fizičke poslove bez radnog vremena i dana za odmor.

U to vrijeme, Čikago je bio srce američke industrije, i centar sindikalnog organizovanja.

Sljedećih dana, protestima se pridružuju desetine hiljada nezadovoljnih radnika.

Poslovni i politički krugovi nisu blagonaklono gledali na to. Naprotiv.

Iako su najavljene kao mirne šetnje kojima je prisustvovao čak i tadašnji gradonačelnik Čikaga, atmosfera se zakuvala.

Kada se ispred jedne fabrike policija umiješala sukobe između sindikalaca i štrajkbrekhera, jedna osoba je poginula, a više njih je ranjeno, piše enciklopedija Britanika.

Ogorčeni policijskom brutalnošću, radnici, ljevičari, ali i anarhisti su sljedećeg dana, 4. maja, organizovali demonstracije na čikaškom trgu Hejmarket.

Osoba čiji identitet nije utvrđen bacila je tada bombu kojom je ubijeno sedam, a ranjeno 67 policajaca.

Nastradali su i demonstranti – u eksploziji je poginulo najmanje četvoro, a povrijeđeno je više od 30 štrajkača.

Zbog tog događaja, koji se naziva i Hejmarket masakr – osam anarhista je uhapšeno, optuženo za ubistvo i osuđeno na smrt, iako njihova krivica nije utvrđena.

Kasnije je, navodi Britanika, dokazano da nisu imali pošteno suđenje – pojedini dokazi su fabrikovani, porota je bila na strani tužilaštva, a i sudija je bio pristrasan.

U sjećanje na te događaje, tri godine kasnije, na Prvom kongresu Druge internacionale 1889, ustanovljeno je obilježavanje Prvog maja.

Sukobi sa čikaškog trga poslužili su kao inspiracija za mnoge ljevičare u budućnosti.

Ipak, iako se sve ovo dogodilo u Americi – Sjedinjene Američke Države nikad nisu prihvatile ovaj datum za dan rada – u ovoj zemlji se taj praznik obilježava prvog ponedjeljka u septembru.

S druge strane, već decenijama Praznik rada se proslavlja u socijalističkim zemljama poput Kube i Rusije, posebno u periodu poslije Oktobarske revolucije 1917. i tokom hladnoratovskih podjela.

Kad je došao u ove krajeve?

U godinama koje su uslijedile poslije sednice Druge internacionale talas demonstracija i radničkog nezadovoljstva zapljusnuo je cijelu Evropu.

Od južnoslovenskih naroda, prvo su počeli da ga obilježavaju Slovenci i Hrvati, u tadašnjoj Austrougarskoj.

Sljedećih godina, talas demonstracija zapljusnuo je cijelu Evropu.

O tome piše hrvatski časopis “Tina” od prije gotovo pola vijeka, 1971, prenosi Jugopapir.

Tri hiljade zagrebačkih radnika 1890. najprije je učestvovalo u radničkoj skupštini na kojoj se tražilo osmočasovno radno vrijeme i nedjeljni odmor, a zatim se povorka uputila ka Maksimiru, dok je orkestar svirao Marseljezu.

Kako su ubrzo austrougarske vlasti strogo zabranile prvomajske proteste, narednih godina oni su bili obilježeni brojnim nemilim scenama.

Ipak, loši uslovi rada, niske nadnice i izostanak radnog vremena podstakli su ubrzo i radnike u Srbiji da organizuju prvomajski miting – 1893.

Za mjesto demonstriranja odabrana je kafana “Radnička kasina” na mjestu današnjeg Doma omladine u Beogradu, piše Politikin zabavnik.

Iako su obezbijedili i muziku i crvene parole “Proleteri svih zemalja ujedinite se”, nezvani gost bila je žandarmerija.

“Pokušaji su se završili prije nego što su i počeli, praćeni onim “Odbij” i “Rasturaj povorku, da je ne bismo mi rasturili”.

“A ti bajoneti na puškama bili su vrlo ubjedljivi. Nesuđeni učesnici demonstracija vrlo brzo su se razišli kud koji”, piše u Zabavniku.

Ono malo preostalih štrajkača otišlo je na Topčider, u pratnji policije, gdje im je pročitano pismo Vase Pelagića, učitelja i predvodnika nezvaničnog socijalističkog pokreta u Srbiji.

Prvi maj u Bosni proslavljao od 1906, a u Makedoniji od 1909. godine, piše Tina.

Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija uvela je 1. maj kao državni praznik rada koji se slavio uz uranke, povorke, a često i šoping ture.