Eparhije novogračaničko-srednjezapadnoamerička, zapadnoamerička i istočnoamerička Srpske pravoslavne crkve (SPC) na svome crkvenome saboru 16. jula su promijenile ime u SRPSKE PRAVOSLAVNE EPARHIJE U SJEDINJENIM AMERIČKIM DRŽAVAMA (Serbian Orthodox Dioceses in the United States of America). Saborom su predśedavali episkopi novogračanički Longin Krčo, istočnoamerički Irinej Dobrijević i zapadnoamerički Maksim Vasiljević.

Njihov osnovni crkvenopravni akt sada je je Ustav Srpskih pravoslavnih eparhija u Sjedinjenim Američkim Državama. Imaju administrativnu autonomiju u svim pitanjima koja se tiču upravljanja i vlasništva, kontrole, pośedovanja, rukovođenja i upravljanja pokretnom i nepokretnom imovinom eparhija, manastira, crkveno-školskih opština i drugih organa eparhija na teritoriji SAD.

Odluka je izazvala kontroverzna tumačenja. Srpske pravoslavne eparhije u SAD su se oglasile 1. avgusta saopštenjem, jer su „primili mnogobrojna pitanja i nedoumice u vezi sa dopunjenim i jedinstvenim izdanjem Ustava, opštih pravila i jedoobraznih pravila i uredaba za parohije i crkveno-školske opštine”.

Navode da je „ime je promijenjeno da bi odgovaralo našem geografskom prostiranju” i jer „podliježemo zakonima SAD, đe pravni, poreski i osiguravajući entiteti postaju sve više neprijateljski nastrojeni ka vjerskim organizacijama”.

Napominju, dalje, da je „ime Srpska pravoslavna crkva u SAD i Kanadi prestalo da postoji 2007. godine kada je promijenjeno u Srpska pravoslavna crkva u Śevernoj i Južnoj Americi”. U tu strukturu, koja je imala jedinstven Episkopski savjet, ulazile su i eparhije iz Kanade i Argentine (Eparhija kanadska i Eparhija buenosajreska). Od sada, tri eparhije u SAD imaju poseban administrativno-juridički identitet.

Srpske pravoslavne eparhije u SAD u saopštenju tvrde da ostaju „integralni dio Srpske pravoslavne crkve – Patrijaršije sa śedištem u Beogradu, budući da smo eparhije SPC, a nikako posebna ‘Crkva’“ i da postupaju „u skladu sa odlukom Svetoga arhijerejskoga sabora SPC SAS br. 45/zap. 171 od 7/24. maja 2018. godine”. „Postupajući po odlukama SPC, mi jesmo i bićemo zauvijek njezina vjerna čeda”, poručuju iz Srpskih pravoslavnih eparhija u SAD.

Patrijaršija SPC u Beogradu se nije oglasila. List „Politika” danas piše da „odluka o promjeni naziva Crkve u Americi nije stigla u kancelariju Sinoda” u Beogradu. „Posebna ośetljivost vezana za pitanja Srpske pravoslavne crkve u Americi leži i u njezinoj istoriji, koja je obilježena raskolom”, piše „Politika”, „ali ima i onih koji su skloni da u svemu ovome vide pretenzije Carigrada da pod svoju jurisdikciju stavi pravoslavnu dijasporu, odnosno eparhije drugih pravoslavnih pomjesnih crkava, time što bi, za početak, bila osnivana posebna crkvena tijela sa labavom zavisnošću od Crkve u matici”.

Jedna od sadašnjih Srpskih pravoslavnih eparhija u SAD – Zapadnoamerička, nedavno je u saopštenju odbila preporuku Sinoda SPC da se „klone liturgijskoga i kanonskoga opštenja”, ne samo s jerarhijom autokefalne Pravoslavne crkve Ukrajine, „nego i sa arhijerejima i kliricima koji im saslužuju i stupaju u opštenje s njima”. Tu se misli na – Vaseljensku patrijaršije, koja upravo u SAD ima veoma razgranatu jurisdikciju.

Na čelu Zapadnoameričke eparhije je Maksim Vasilejvić, koji je prolejtos vodio oštru javnu polemiku sa Irinejem Bulovićem, episkopom bačkim, članom i protparolom Sinoda SPC.

Maksim nije smijenjen ili umirovljen na Saboru SPC 9-18. maja. Međutim, početkom jula, Sinod je odlučio da sa Pravoslavnoga bogoslovskoga fakulteta u Beogradu ukloni predavača – Maksima Vasiljevića. To je, između ostaloga, pokrenulo prepisku između umirovljenoga episkopa Atanasija Jevtića i patrijarha Irineja Gavrilovića.

Srpski izvori tvrde da je u toku borba za mjesto novoga patrijarha SPC.

Vlast priprema sljedećeg patrijarha?

Grupa Sinodu SPC suprotstavljenih episkopa je predvođena Amfilohijem Radovićm, tu su Atanasije Jevtić, episkopi budimljansko-nikšićki Joanikije Mićović, diseldorfsko-njemački Grigorije Durić, raško-prizrenski i kosovsko-metohijski Teodosije Šibalić, zahumsko-hercegovački Dimitrije Rađenović, mileševski Atanasije Rakita… Svi nabrojani episkopi (osim Grigorija Durića) su bili na „saborovanju” 15. juna pred Hramom u Podgorici. Episkopi SPC iz SAD – novogračanički Longin, istočnoamerički Irinej, zapadnoamerički Maksim Vasiljević – su se, barem dosad, pribrajali „Amfilohijevoj frakciji”.

U obračunu frakcija unutar SPC ne biraju se sredstva u međusobnoj kompromitaciji.

David Perović, episkop kruševački i član Sinoda SPC, koga Atanasije Jevtić smatra epigonom Irineja Bulovića, naveo je popis nepočinstava oponenata unutar SPC – davanje crkvenih dobara pod hipoteku; članstva u kriminalnim organizacijama, rotarijanskim i masonskim društvima; kleptomanija; širenje jeresi; doušništvo; sklapanje brakova i pravljenje đece „na crno”; homoseksualizam; pedofilija; sodomija; podvođenje; kamatarenje; reketiranje; krijumčarenje; siledžijstvo; pijančenje; narkomanija; ucjene kompromitujućim činjenicama; svetogrđe; kidnapovanje, pominje i izvjesne doprinose za nespecifikovana ubistva i samoubistva…

U vezi zbivanja oko SPC u SAD, pisao je episkop buenosajreski i južnocentralnoamerički Kirilo Bojović. On je jedan od najmlađih episkopa SPC, kadar Amfilohija Radovića, rukopoložen je 2016. godine.

Amfilohije ga je juna prošle godine poslao u Argentinu. Tamo je 2011. Amfilohije ustrojio posebnu eparhiju i vizitira je jednom godišnje.

Kirilo Bojović je 26. jula pisao američkim episkopima Longinu, Irineju i Maksimu, te episkopu kanadskome Mitrofanu Kodiću.

„Došla je do nas vijest da ste imali sabranje episkopskoga savjeta samo za Ameriku, koji koliko je nama poznato nije kao takav formiran kao takav od strane Sabora SPC”, piše Kirilo. „Ako su dobre informacije koje ja imam taj savjet je donio i svoj ustav i znači FUNKCIONIŠE KAO POSEBNO CRKVENO TIJELO”.

„Doduše, o tako nečem je bilo govora na našim episkopskim konferencijama, ali nije se moglo pretpostaviti da će to da ode tako daleko. Ja sam kao episkop koji ne govori engleski jezik inače bio zapostavljen i gotovo izbačen iz rasprave (vjerovatno kao manje bitan) jer mi nije bio obezbijeđen prijevod na srpski jezik svih razgovora.

A glavnu riječ su vodili advokati (a ne episkopi!) od kojih je posebno jedan sa veoma sumljivom pobožnošću (Luka Erceg). Taj gospodin Luka je pred svima episkopima (koji nisu negodovali zbog toga!) rekao da treba Crkva u SAD da se odvoji od ovih tamo Južnoamerikanaca, jer ako oni nešto urade kako ne valja onda će Crkva u SAD morati da odgovara za to. To je podržao i advokat Miličić. Znači Crkva u Latinskoj Americi se predstavlja kao GRUPA RAZBOJNIKA?”, piše episkop Kirilo Bojović.

Iz nekih krugova bliskih SPC se čitava situacija komentariše: „Kao što se moglo i pretpostaviti, episkop zapadnoamerički Maksim, koji je zahvaljujući podršci mitropolita Amfilohija ‘preživio’ posljednji Sabor SPC, krenuo je da na terenu pokazuje ko mu je gazda i šta u suštini misli o crkvenoj politici cijele SPC, mitropolita Amfilohija i njemu lično.

Mlađani miljenik Amerike i konstantinopoljskoga patrijarha Vartolomeja je uz pomoć episkopâ iz SAD, Irineja Dobrijevića i Longina Krča, bukvalno preko noći, fanariotski odlučno gazeći odluke Sabora i prezirući Ustav SPC i svaku ljudsku normu – stvorio novu crkvenu strukturu”.

Navodi se da „Maksim i ekipa ucijenjuju patrijarha Irineja prijetnjom izdvajanja američkih eparhija iz sastava SPC”.

***

Novogračanička mitropolija iz Čikaga se početkom 1960-ih odvojila od Patrijaršije SPC, te formirala Slobodnu srpsku pravoslavnu crkvu (SSPC) sa predstojateljem mitropolitom Dionisjem Milivojevićem. Razlog je u činjenici da je SPC djelovala kao produžena ruka komunističkih jugoslovenskih vlasti. Crkveno-narodni sabor američkih Srba je odlučio da ne primaju nikakve odluke, rješenja, naređenja i upustva od strane Patrijaršije iz Beograda.

Dvije crkve su imale decenijama paralelne jurisdikcije. Vodeće ličnosti srpske emigracije, poput bivšega jugoslovenskoga kralja Petra II Karađorđevića i četničkoga vojvode Momčila Đujića, sa svojim brojnim istomišljenicima, podržali su SSPC. Vjernici SSPC i SPC su se i fizički sukobljavali. Vođeni su sporovi u SAD zbog crkvene imovine.

Uprkos teškim osudama od strane Patrijaršije SPC, „raskolnici” iz SSPC, bez pokajanja i zadržavši jerarhijske činove i statuse, od aprila 1991. su vraćeni pod okrilje SPC. Priznata su i sva svetotajinstva „raskolnika” SSPC.

Iako je SSPC administrativno iščezla, svijest o višedecenijskoj nezavisnosti od Beograda itekako je prisutna u tamošnjem kliru i među vjernicima. Neke srpske parohije u Australiji još odbačuju mogućnost prisajedinjenja Patrijaršiji SPC. „Uslov ujedinjenja je bio da se ne dira u organizaciju i imovinu SSPC – Mitropolije novogračaničke. Ali, vukovi u jagnjećim kožama brzo su pokazali svoje pravo lice i razgrabili imovinu i bogatstvo koje je decenijama vjerni svetosavski narod davao svojoj Crkvi”, navodi se u jednome protesnome spisu vjernika bivše SSPC.