Pljevlja, grad na sjeveru Crne Gore koji raspolaže sa najvećim mogućnostima za razvoj privrednih aktivnosti i raspolaže sa ogromnim rudnim, šumskim, poljoprivrednim i turističkim mogućnostima već četiri decenije nema izgrađen ni jedan novi proizvodni pogon, osim male peletare u Jugoštici, koja građanima Pljevalja obezbjeđuje neophodni pelet za grijanje stanova.

Da ne bi ostali nedorečeni u kratkom periodu privatizacijom obnovljena je proizvodnja u nekadašnjem drvno-industrijskom kombinatu „Velimir Jakić“, koji i pored ogromnih finansijskih ulaganja i osavremenjavanja procesa proizvodnje, opet ne radi. Šumski basen Pljevalja čini 65 % drvnog potencijala Crne Gore. Juna 2006. godine kompanija “Vektra” kupuje imovinu „Jakića“ i nastaje kombinat DOO „Vektra Jakić“ koji je od aprila  2019. godine u stečaju.

Pokrenuta je proizvodnja 2011. godine u Rudniku olova i cinka, nekadašnjoj „Šupljoj stijeni“, a sadašnjem „Gradir Montenegru“, koji je u rukama stranog investitora. I to je sve. Ipak i Vektra Jakić i Gradir Montenegro su praktično nastavili proizvodnju tamo gdje je i ranije postojala. Nema novih proizvodnih pogona već nekoliko decenija i pored toliko mnogo mogućnosti.

Koliko je poznato u prethodnom periodu na području opštine Pljevlja nije uopšte bilo realizovanih prekograničnih projekata, korišćenja sredstava Evropske banke za razvoj i mnogih grantova Evropskih institucija, koji bi doveli do otvaranja novih proizvodnih pogona u Pljevljima.

Nema ni aktivnosti u okviru Rudnika uglja i Te Pljevlja, da bi se u okviru poslovanja otvorili neki novi poslovi nezavisni od uglja i proizvodnje el.energije. Ogromna količina gline izuzetnog kvaliteta koja se otkopa prilikom poslova otkrivke daje mogućnost za izgradnju savremene ciglane i fabrike keramičkih pločica u okviru poslovanja Rudnika uglja, koje bi bile važna investicija za budućnost,posebno u vrijeme gašenja sektora za proizvodnje uglja. U okviru Ekološke rekonstrukcije TE Pljevlja stvorila bi se potreba za izgradnjom krečane, koja bi mogla zaposliti desetine radnika.

U prošloj godini jedino su mediji izvještavali o mišljenju Privredne komore Crne Gore da bi izgradnja cementare u Pljevljima bila veoma značajan poslovni potez države. Mediji su pisali da je Francuska kompanija „Lafarge“, koja je prisutna u regionu (cementara Beočin), zainteresovana za izgradnju fabrike cementa u Pljevljima. U udruženju crnogorsko – francuskih preduzeća smatrali su da objavu tenderske dokumentacije u Crnoj Gori treba učiniti transparentnijom za potencijalne izvođače iz inostranstva, a uslove za učešće prilagoditi stvarnim potrebama projekata.

Međutim i pored značajnih mogućnosti i na početku 2022. godine i pored promjene vladajuće strukture u Crnoj Gori, nema nikakvog pomaka, da bi se u Pljevljima realizovala neka nova ekonomska aktivnost. Nema novih projekata od strane nadležnih iz opštine Pljevlja kao i državnih organa, da bi se privukli domaći i strani investitori, koji bi otvorili nove proizvodne pogone i zaustavili iseljavanje iz grada, koje traje u kontinuitetu decenijama unazad.

Suštinsko pitanje posle svega saopštenog je, zašto i pored toliko razvojnih mogućnosti u Pljevljima nije došlo do realizacije ni jednog novog proizvodnog pogona?

Zašto lokalna uprava u Pljevljima i država Crna Gora nisu iskoristili razvojne potencijale koji bi značajno unaprijedili ekonomiju u Pljevljima i Crnoj Gori, posebno što se zna da su u prethodnom periodu zatvoreni skoro sve proizvodni pogoni, a ekonomski razvoj države praktično sveden samo na energetski sektor i turizam?

U Pljevljima je 2020. godine Ekološka organizacija „Eko team“ iz Podgorice organizovala drugi okrugli sto na temu „Platforme za pravednu tranziciju“. U okviru rada, ekonomski konsultant, doktor ekonomskih nauka Zarija Pejović predstavio je učesnicima sastanka „Analizu privrednih djelatnosti sa najvećim potencijalom razvoja u Pljevljima“.

Akcenat je stavljen na djelatnosti koje bi mogle biti razvojna opcija u opštini Pljevlja posle eventualnog zatvaranja Rudnika uglja i TE Pljevlja. Ogromna nezaposlenost u opštini Pljevlja, iseljavanje mladih ljudi zbog nemogućnosti ostvarenja prava na rad u rodnom gradu, a istovremeno velike razvojne mogućnosti su zahtjevale angažovanje lokalne zajednice i državnih institucija.

Od djelatnosti koje bi trebale biti razvojni potencijal je naveden širok krug proizvodnih djelatnosti kao što su prerada hrane (proizvodnja specijalnih sireva), izrada finalnih proizvoda u drvnoj industriji, izgradnja cementare, proizvodnja opeke i keramičkih pločica, industrijski dizajn, prerada kože i vune, seoski turizam, eksploatacija rude barit i slično.

Za sve navedeno potrebno je dodatno angažovanje lokalne uprave i države kroz promociju privrednih potencijala opštine Pljevlja u inostranstvu, kroz privlačenje investitora kojima bi se omogućile značajne povoljnosti za otvaranje proizvodnih pogona. Navedeno je da bi otvaranje razvojne „Agro banke“ sa povoljnim kamatama za otvaranje malih i srednjih preduzeća takođe doprinijelo ekonomskom razvoju opštine Pljevlja.

Inicijativa za diversifikaciju ekonomskog razvoja Pljevalja u tom periodu upućena je i Dragici Sekulić, tadašnjoj ministarki ekonomije u Vladi Crne Gore u kojoj je između ostalog navedeno:

„Energetska tranzicija već je počela da mijenja tržište rada na načine koji stvaraju kako nove rizike tako i nove mogućnosti za radnike: nova radna mjesta, ali i, u nekim slučajevima, gubitak radnih mjesta, zamjenu nekih postojećih zanimanja novim, sa potrebom za novim kompetencijama i vještinama.

Odsustvom razvojnih politika koje bi doprinjele privrednoj diversifikaciji lokalne ekonomije i podstakla ekonomski razvoj opštine Pljevlja stvorena je ekonomska zavisnost lokalne privrede o sektoru uglja čiji je razvoj baziran na radu Rudnika uglja i Termoelektrane Pljevlja.

Odsustvo razvojnih politika istovremeno je prouzrokovalo i ekonomsku stagnaciju grada praćenu brojnim ekološkim, zdravstvenim i demografskim problemima.

Ova Inicijativa imala je za cilj da ukaže na potrebu pravedne tranzicije u smislu diversifikacije ekonomskog razvoja opštine Pljevlja, koja će obezbijediti održivi razvoj određenih sektora privredne proizvodnje, a imaju potencijal za razvoj, koji će pružiti mogućnost zaposlenja velikom broju ljudi iz  sektora uglja, onda kada dođe do definitivnog gašenja ovog sektora.

Inicijativa takođe ima za cilj da pomogne kreatorima politika u kreiranju vizije o tome šta mogu biti alternativne ekonomske vrijednosti i identifikuje postojeće potencijale ovog grada u koje treba ulagati i razvijati ih. Ulaganje u sektore sa najviše potencijala neophodno je bez obzira na budući tempo smanjenja zaposlenih u sektoru uglja i bez obzira na godinu kada će doći do potpunog nestajanja sektora eksploatacije uglja.

Činjenica je da je pravedna tranzicija važna za lokalne zajednice ali se odražava i važna je za nacionalnu ekonomsku, socijalnu, demografsku politiku. 

U tom smislu Platforma za pravednu tranziciju u kratkim crtama predlaže sljedeće:

1. Formiranje državne agencije za sprovođenje pravedne energetske tranzicije 

Ova institucija bi bila formirana kako bi se preduprijedile negativne posljedice energetske tranzicije. Zbog značaja misije bila bi formirana na nivou države. Glavni pravac djelovanja je sprovođenje fer tranzicije zapošljenih u rudarsko energetskom sektoru u druge sektore, kroz osmišljavanje programa, koordinisanje napora lokalne zajednice, Vlade i poslodavaca. Ova Agencija bi predstavila plan energetske tranzicije i fer tranzicije u Skupštini Crne Gore, koja bi o njemu glasala, čime bi plan dobio legitimnost i obaveznost u sprovođenju.

2. Formiranje centra za razvoj kreativnog dizajna   

Ovaj centar bi se bavio razvijanjem kreativnog dizajna, za potrebe privrednih grana odnosno subjekata. Dizajn bi se projektovao za potrebe drvne industrije u proizvodnji namještaja, proizvodnji keramičkih proizvoda, ambalaže za prehrambene proizvode kao i druge vrste proizvoda za koje se ukaže potreba.

3. Razvoj klastera

Na prostoru opštine Pljevlja uslovi za razvoj klastera postoje u domenu razvoja prerađivačke drvne industrije kao i u proizvodnji i preradi mliječnih proizvoda u prvom redu pljevaljaskog sira. Klaster u oblasti proizvodnje mliječnih proizvoda bi podrazumijevao institucionalnu podršku u smislu razvijanja laboratorije za proizvodnju sireva.

4. Razvoj industrijsko razvojne zone

Ovu mjeru predlažemo slijedeći iskustva zemalja iz regiona, Makedonije, Srbije, Bosne i Hercegovine, koje su kroz modele greenfild i brownfield investicija privukle značajne investicije u privredne, proizvodne kapacitete, angažovale radnu snagu, smanjile nezapošljenost i javnim finansijama donijele značajne prihode.

Opština Pljevlja bi odredila prostor za industrijsku zonu, koja bi bila opremljena infrastrukturom, vodovodnom, kanalizacionom mrežom, napajanjem električnom energijom, kao i odvodom otpadnih voda. Investitori korisnici bi dobijali prostor za izgradnju kapaciteta i priključak za korišćenje komunalne infrastrukture bez naknade, uz obavezu angažovanja radne snage. Za realizaciju industrijsko razvojnih zona potrebno je pripremiti prostorno plansku dokumentaciju.

5. Reproduktivni centar za razvoj stočarstva 

Prilikom zasnivanja farmi, stočari po pravilu osnovno stado, nabavljaju u inostranstvu, kako bi obezbijedili grla sa najboljim genetskim potencijalom. Preporučuje se formiranje Centra u kome bi se vršio uzgoj grla, domaćih i inostranih sorti, odakle bi naši proizvođači mogli da dobavljaju grla za formiranje onovnog stada. Razvijanjem Reproduktivnog centra za razvoj stočarstva, proizvođači bi nabavljali osnovno stado i priplodna grla po povoljnijim uslovima u odnosu na nabavku iz inostranstva. Realizaciju ove aktivnosti preuzelo bi Ministarstvo poljoprivrede i Opština Pljevlja.

6. Proizvodnja kvalitetnih vrsta sireva

Pljevlja imaju tradiciju proizvodnje mliječnih proizvoda. Tradicionalnim načinom obrade i pakovanja, rok trajanja sireva je kraći. Preporučujemo proizvodnju zrelijih sireva sa dužim rokom trajanja u savremenoj ambalaži, koja omogućava distribucija proizvoda i van Crne Gore. Moguće bi bilo formirati konzorcijum proizvodnje sira sa proizvođačima sa sjevera Italije. Preuzimanjem know how, proizvodili bi se organoleptički kvalitetniji sirevi uz duži rok trajanja.     

7. Proizvodnja opekarskih proizvoda 

Prema podacima Ministarstva ekonomije, najznačajnije nalazište opekarskih glina u Crnoj Gori nalaze se u neogenim jezerskim sedimentima sa ugljem, u području Pljevalja, Maoča i Berana. U lokalitetu “Maljevac” kod Pljevalja istraživanjima su dokazane bilansne rezerve ove sirovine od 4.700.000  tona. U ležištu “Maoče” gline se javljaju u okviru krovinskih sedimenata, (tj, iznad sloja uglja), sa oko 1,7 miliona tona. Takođe su u jezerskim sedimentima “Mataruga”  procijenjene rezerve gline od oko 10 miliona tona. U ataru sela Kalušića proračunate su rezerve od 12,7 miliona tona.

Kako je građevinarstvo jedna od privrednih grana koja značajno utiče na nivo BDP, to postoji tražnja za opekarskim i keramičkim proizvodima, kao što su u prvom redu pločice ali i sanitarna keramika. Kod razvijanje proizvoda od keramike kao što su pločice i sanitarna keramika, bitan je dizajn proizvoda, zbog čega smo i predložili formiranje Centra za razvoj kreativnog dizajna. Asortiman proizvodnje svakako zavisi od čistoće gline, ali treba težiti većoj dodatoj vrijednosti što bi se svakako postiglo proizvodnjom sanitarnih pločica i uređaja.  

8. Cementara 

Prema podacima Privredne komore u Crnu Goru se godišnje uveze cementa u vrijednosti preko 40 miliona eura. Projekat cementare je trebao biti realizovan još prije početka projekta autoputa, čime bi ostvarila milionska dobit proizvodnjom cementa. Nažalost ova mogućnost je propuštena. Procjene govore da bi projekat cementare zajedno sa povezanim poslovima mogao da angažuje od 800 do 1.000 zaposlenih. Za proizvodnju cementa postoje rezerve laporca, takođe i nusproizvodi Termoelektrane bi mogli da se iskoriste u svrhu proizvodnje.

Na odlagalištu “Jagnjilo” ukupno je odloženo oko 80.000.000 tona laporca koji danas predstavlja značajno tehnogeno ležište za proizvodnju cementa.  

Nova tehnološka rješenja u proizvodnji cementa, kvalitetna osnovna mineralna sirovina, energetsko gorivo i aditivi predstavljaju značajan potencijal za razvoj ove važne industrijske grane. Ovu mjeru predlažemo uz sprovođenje I poštovanje svih nephodnih mjera zaštite životne sredine. 

9. Proizvodi od betona 

Nakon realizacije projekta cementare sa stanovišta neophodne sirovine omogućiće se proizvodnja betonskih blokova, betonskih elemenata za komunalnu namjenu, dekorativnog kamena (proizvodi se od betona i gline), ivičnjaka, ploča i betonske galanterije. Ova vrsta prerade koja će tržište naći u domaćem građevinskom sektoru, angažovala bi dodatnu radnu snagu.  

10. Prerada kože i vune

Obzirom na stočni fond koji postoji u Opštini Pljevlja ali i u ostatku države smatramo da postoje uslovi za razvoj prerade vune i kože. Od vune bi se mogli  proizvoditi ćebad, prekrivači, dušeci za spavanje i slično. Proizvodi od kože mogli bi biti odjevni kao što su jakne ili proizvodnja obuće. Prema podacima kojima raspolažemo u Crnoj Gori se ne vrši prerada kože i vune. Postoji otkup, koji se izvozi van Crne Gore u zemlje regiona.

11. Razvoj turističkih potencijala 

Ruralni djelovi opštine Pljevlja posjeduju potencijal za razvoj seoskog turizma. Na turističkom tržištu postoji tražnja za prirodnim, nativnim ambijentom, koji nudi mir i relaksaciju u očuvanoj prirodnoj sredini. Ovaj vid turizma se može razvijati kroz izgradnju etno sela, odnosno kroz smještaj u okviru seoskih domaćinstava, (koja bi u tu svrhu pripremila apartmanske prostorije). Realizacije ove ideje zahtjeva pripremu prostorno planske dokumentacije, odnosno obezbjeđenje neophodne infrastrukture, kao što su vodovod, električna energija i lokalni putevi. Ovaj vid turizma takođe pospješuje realizaciju domaće poljoprivredne proizvodnje.

Pljevlja takođe imaju potencijal za razvoj vjerskog turizma jer se u samom centru grada nalazi poznata Husein pašina džamija iz 16.vijeka. Nedaleko od centra grada je i manastir Svete Trojice iz 13. vijeka, potom u Otilovićima se nalazi manastir Dubočica iz 16. vijeka. Takođe objekti od interesa za turističke posjete su ostaci rimskog grada Municipijum S, kao i Gradski muzej, koji se nalaze u gradskoj zoni.       

Napominjemo da su preporuke u Inicijativi date na bazi analize dr Zarije Pejovića koji je za potrebe Eko-tima i Platforme za pravednu tranziciju pripremio analizu „Analiza privrednih djelatnosti sa najvećim potencijalom razvoja u Pljevljima”.Inicijativa je upućena i nadležnima iz opštine Pljevlja.

Ono što je sigurno je da je izgubljeno značajno vrijeme, koje je i do sad imalo velike socijalne,demografske, ekološke i druge posledice.Migracije stanovništva i starosna struktura građana Pljevalja vidno opominju. Zadnji je čas da se pokrenu ekonomske aktivnosti koje bi u prvi plan stavile razvoj industrije, kroz otvaranje novih proizvodnih pogona,zapošljavanje armije mladih ljudi, povećanje izvoza i smanjenje zavisnosti od uvoza.Ako se što prije ne krene sa realizacijom aktivnosti oko otvaranja novih proizvodnih pogona,pitanje je da li će veoma brzo biti kasno, jer mladi ljudi u potrazi za poslom i dalje odlaze iz grada, što jasno pokazuju statistički podaci nadležnih državnih institucija, a u gradu ostaje samo vremešno stanovništvo sa značajnim procentom iskorišćenosti radnih i životnih aktivnosti.