Pljevlja, grad na sjeveru Crne Gore, nekada kroz istoriju znamenita varoš na karavanskom putu, koji je povezivao zapad sa istokom na trgovačkom putu od Dubrovnika do Carigrada i u kome su se preplitale i sučeljavale različite civilizacije,a svoj pečat ostavljala Ilirska,Romaska, Slovenska, Turska i Austrougarska tradicija. Istovremeno i grad koji je 268. godina bio sjedište Hercegovačkog Sandžaka, imao još u to vrijeme oko 200 trgovačkih i zanatskih radnji, kulturnu djelatnost,bogato pljevaljsko i manastirsko žitno polje, trgove žita, carski referat (carinu), izvozio olovo i crvac (živin oksid). U Pljevljima su bila trgovačka predstavništva Napulja, Venecije, Mletačke i Dubrovačke Republike. Pljevlja su još tada imala gradsku vlastelu,nadaleko poznate pljevaljske porodice,vjerske velikodostojnike i bila grad koji je bio velika inspiracija za mnoge putopisce( poput Evlije Čelebije), koji su pisali nadahnuto o gradu sa dušom, dobronamjernim i gostoljubivim ljudima i njihovoj kulturi, muzičkoj i umjetničkoj tradiciji…

Kad čovjek pročita ovaka uvod i još uz to kad spozna da se radi u današnje doba o najvećem industrijskom centru Crne Gore, sa ogromnim rudnim i šumskim bogatstvom u kome posluju između ostalih i dva industrijska giganta crnogorske privrede Rudnik uglja i TE Pljevlja i da se radi o gradu kroz koga protiču tri rijeke, onda je logično pomisliti da kad je svevišnji stvarao ovaj svijet, Pljevlja su bila mjesto njegove milosti i naklonosti. Sasvim bi logično bilo pomisliti da se grad sa takvim preduslovima u prošlosti razvio u velelepni, savremeni grad u kome njegovi građani uživaju standard, mnogo veći nego većina crnogorskih gradova…

Međutim ništa od toga, sudbina se surovo poigrala sa ovim gradom, zbog višedecenijske nebrige onih koji su od takvog bogatog i perspektivnog uspjeli da naprave siromašan grad bez perspektive, a po gostoljublju i domaćinstvu poznate Pljevljake pretvore u siromašne i nemoćne ljude kojima je oduzeto bogatstvo na kome grad leži, a ostavljene deponije i jalovišta i enormno zagađen vazduh, voda i zemljište..

Umjesto po bogatstvu Pljevlja su danas poznata kao ekološka crna tačka i jedan od najzagađenijih evropskih gradova u kome satni i dnevni stepen zagađenosti često prelazi i dvocifrene vrijednosti zagađenosti vazduha u odnosu na zakonom propisane vrijednosti i u kome je stepen prekoračenja toksičnih materija skoro i do 200 dana na godišnjem nivou i na taj način ugrožava zdravlje ljudi, kroz povećanje broja oboljelih od bolesti respiratornih organa i malignih bolesti i decenijama unazad zbog nebrige države značajno ugrožava opstanak stanovništva na ovim prostorima…

Istovremeno kakvog apsurda Pljevlja su industrijski grad u kome je stepen nezaposlenih građana na samom vrhu na republičkom nivou, a ravnomjeran regionalni razvoj, posebno sjevera, samo mrtvo slovo na papiru.Još jedan od apsurda je da grad na tri rijeke zna biti i po nekoliko mjeseci bez vode za piće, već se većina građana snadbjeva sa gradskih izvora, iako u datom trenutku nisu sigurni da je ta voda ispravna za piće jer izvještaja o ispravnosti vode nema na dnevnom već na nedeljnom nivou. Silno prirodno bogatstvo eksploatacijom je odlazilo iz Pljevalja, a Pljevljima vraćale mrvice na račun punjenja državnog budzeta i izgradnje Podgorice.

I ono što je posebno tragično Pljevlja su izgubila svoju prepoznatljivu dušu izraženu kroz višereligijski i višenacionalni sklad po kome su uvijek bila poznata. Industrijalizacija koja je uništila seoske sredine značajno je promjenila strukturu stanovništva u gradu, shvatanje kulture i tradicionalnih pljevaljskih običaja, masovnim doseljavanjem stanovništva iz seoskih sredina sa tradicionalnim vjerskim i epskim obeležjima .

A pljevaljskih starosjedilaca i njihovim potomaka u gradu praktično nema, kao ni običaja po kome su Pljevlja bila poznata, kao da su postali ugrožena vrsta i ne kaže se džabe da su ona stara Pljevlja sa dušom i starim običajima nestala i sahranjena sa svojim nekadašnjim mještanima na Varoškom, Manastirskom, starom Muslimanskom i gradskom groblju u Ravnima.

Umjesto u prošlosti poznatog komšinskog druženja, đurđevdanskih uranaka u Vodicama i Polju, tradicionalnog druženja pored Ćehotine, uz zvuke tradicionalnih pljevaljskih instrumenata i pjesama posvećenih pljevaljskim đevojkama i momcima , akšamlucima do duboko u noć, tradicionalnih kulturnih muzičkih i dramskih manifestacija i plesnih podijuma, današnja Pljevlja su poznata po podjelama, bajračenju i nacionalnom prebrojavanju. Kao da nije dosta što su pljevljacima oteta prirodna bogastva, ostavljena zatrovana životna sredina, što je prisutno sve veće iseljavanje iz grada i što su odavno Pljevlja na prvom mjestu po stopi mortaliteta u državi. Pljevljacima nije bila potrebna epidemija korone jer i bez nje u gradu je odavno prisutna epidemija ljudske zlobe, nesloge i nacionalnog i vjerskog prebrojavanja. Za grad koji je izgubio svoju prepoznatljivu dušu nema nade. Ostaju samo sjećanja na neka divna vremena.

A Pljevlja nekad prelijepi grad sa dušom umire. Malo je vremena da mu se pomogne jer se trend iseljavanja mladih ljudi ubrzano nastavlja, kao i broj onih koji kreću na vječni put prema gradskom groblju u Ravnima…

Tužno zar ne ?

Autor: Kemal Pajević, građanski aktivista