Zemlje Zapadnog Balkana imaju najgori kvalitet vazduha u Evropi, i zato ispred kampanje „Ujedinjeni Balkan za čist vazduh“ NVO Ozon poziva nadležne institucije u zemljama Zapadnog Balkana i građane da zajedničkim snagama spriječe prijevremeno umiranje do 13.500 ljudi godišnje, od čega se većina slučajeva pripisuje izlaganju praškastim materijama, navodi se u saopštenju. Napuštanje upotrebe uglja za proizvodnju struje najbitnija je mjera za poboljšanje kvaliteta vazduha, dodaju oni.

Praškaste materije, kako kažu iz Ozona uglavnom potiču iz termoelektrana na ugalj na Zapadnom Balkanu.

“Stanovnici Albanije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Kosova, Srbije i Sjeverne Makedonije podjednako su izloženi zagađujućim materijama u vazduhu. One dolaze i iz toplana i fabrika koje koriste fosilna goriva, a jedan od značajnijih faktora je i zastarjela tehnologija grijanja u domaćinstvima”, navodi se u saopštenju.

„Ujedinjeni Balkan za čist vazduh“ ističe značaj regionalne saradnje neophodne za transformaciju energetike i sistema zaštite životne sredine, koja bi istovremeno unaprijedila privredu i javno zdravlje.

“Praškaste materije (PM) se dovode u vezu s nizom bolesti, od onih koje pogađaju srce i disajne organe, preko dijabetesa, do neplodnosti i raka. Što je čestica manja, lakše i dublje prodire u tijelo. Državni budžeti ne otkrivaju ogromne troškove na ime liječenja posledica zagađenosti vazduha i izgubljenih godina života, dok države i dalje finansijski podržavaju projekte u sektoru uglja koji generiše zagađenje. Osim toga, opasne materije i jedinjenja u vazduhu podstiču klimatske promjene, pa poplave, suše i bolesti takođe dolaze kao posledica”, kažu iz Ozona.

U studiji koju su objavili HEAL, Sandbag, CAN Europe, CEE Bankwatch i Europe Beyond Coal, navodi se da je 2016. godine šesnaest termoelektrana na ugalj na Zapadnom Balkanu, koliko ih i dalje ima, emitovalo više sumpor-dioksida (SO2) nego svih 250 koje su radile u Evropskoj uniji.

“Srbija i Bosna i Hercegovina i dalje ostaju pri planovima za nove termoelektrane, dok se one u EU masovno gase”, kažu iz Ozona.

Šest navedenih zemalja je u novembru 2020. u Sofiji zajedno prihvatilo Zelenu agendu za Zapadni Balkan i time se obavezalo da će slijediti politiku EU i njen Evropski zeleni plan.

“On predviđa postizanje klimatske neutralnosti najkasnije 2050. godine, uključujući ugljeničnu neutralnost. Ugalj u svijetu postaje ružna uspomena, a postalo je isplativije graditi solarne elektrane i vjetroparkove, nego održavati većinu termoelektrana. Oprema za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora drastično pojeftinjuje”, navodi se u saopštenju.

Kompanije koje proizvode i koriste ugalj suočene su sa sve većim troškovima na ime dozvola za ispuštanje ugljen-dioksida i ispunjavanja propisa za za zaštitu životne sredine. 

“Kampanjom „Ujedinjeni Balkan za čist vazduh“ tražimo od donosilaca odluka da politiku preorijentišu na hitne mjere za suzbijanje zagađenja vazduha, u skladu s obavezama iz Zelene agende za Zapadni Balkan koje su isti donosioci odluka potpisali u Sofiji 10. novembra 2020. Godine”, kažu iz Ozona.

 Zelena agenda za region podrazumijeva regulisanje prekograničnog uticaja zagađenosti vazduha, donošenje strategija za poboljšanje kvaliteta vazduha, podizanje kapaciteta sistema mjerenja kvaliteta vazduha i postpuno ukidanje subvencija za ugalj. 

“Napuštanje upotrebe uglja za proizvodnju struje najbitnija je mjera za poboljšanje kvaliteta vazduha, a važnu ulogu može imati zamjena kotlova u domaćinstvima ekoloških čistijim rešenjima, solarni paneli na krovovima kuća i zgrada i projekti unapređenja energetske efikasnosti”, zaključili su iz te NVO.