Odmah posle Drugog svjetskog rata ,u Pljevljima -metropoli kulture i umjetnosti sjeverne Crne Gore i Sandzaka -do tada strahom i silom zadržavani životni tokovi,potekli su bujicom,a posebno u kulturi i umjetnosti.Tako je u novonastalim uslovima nastavljena kulturno-zabavna djelatnost.Omladina je bila nosilac svih aktivnosti.Pored igranki ,redovno su organizirane večeri poezije i književnosti.U Pljevljima su bile česte i pozorišne prestave,koje su bile dobro posjećene i kod Pljevljaka izazivale veliko interesovanje.Sa puno entuzijazma se krenulo u obnovu i oporavak grada i normalizaciju života (obnovljene su škole i razrušene zgrade).

Na inicijativu obrazovanijih Pljevljaka vlasti su odlučile da se u centru grada ispod ulice Arap- mahala, podigne DOM KULTURE (gradnja završena 1948 godine),kada su na tom mjestu porušene kuće,a na današnjem parkiralištu je bila gradska pijaca,dok su na izdignutom prostoru gdje je sada fontana bili dućani.Projektant je nepoznat.Najvjerovatnije je to ruski-tipski projekat za zadružne domove,ali je u ono vrijeme ,a i sada je ,zgrada Doma kulture impresivan objekat,iako je vanjski dio zgrade bez ikakvih dekorativnih elemenata.Sastoji se iz tri trakta : dva krajnja poprečna i središnji,produžni ,koji ih spaja.U istočnom poprečnom traktu u prizemlju je smešten prostran pozorišni foaje.

Na prvom spratu se nalazi GRADSKA BIBLIOTEKA sa ČITAONICOM i nekoliko odjeljenja.Fond knjiga su činile sve sačuvane knjige ranijih biblioteka te priloga gradjana,a Javna biblioteka je počela sa radom 1946 godine .Sada raspolaže sa 50000 knjiga.Zahvaljujući velikom entuzijasti Upravniku gradske biblioteke Dragoljubu Bojoviću ,koji je sportski poklonik, posebno kad je u pitanju pljevaljski rukomet ,svaki i univerzitetski grad u Crnoj Gori i ,može da pozavidiGradskoj biblioteci u Pljevljima ,u čijoj su se čitaonici odvijale razne kulturne manifestacije.

Na spratu iznad Gradske biblioteke su prostorije ranije GRADSKE RAZGLASNE STANICE koju je osnovao Kemal Šećerkadić ,a 1950.godine i Lokalnu radio stanicu ,kao pomoćnik kinoaparatera,radi oglašavanja filmskih i pozorišnih predstava, a sada postoje i dvije radio stanice „Panorama“ i „Pljevlja“ kao i prostorije Medjurepubličke zajednice za kulturno-prosvjetnu djelatnost, čiji je osnivač i direktor, do prerane smrti, bio Kemal Šećerkadić.

U produženom središnjem traktu su smješteni pozorišni prostori -pozorišna sala sa pozornicom, a sa strana i iza pozornice garderobe,krojačnice,frizerski saloni i kancelarije.Na spratu središnjeg trakta su (južna strana) prostorije dječije-djačke biblioteke-odjeljenjaGradske biblioteke,a na sjevernoj strani prostorije Zavičajnog muzeja grada Pljevalja.

U zapadnom poprečnom traktu,u suterenu,je smještena plesna dvorana, a u prizemlju gimnastička sala ,sa galerijom.Na spratu je bioskopska dvorana. Tako je izgledala prvobitna namjena ovog hrama kulture i fizičke kulture, ali se u narednim godinama prema stvarnim potrebama mjenjao raspored i namjena prostorija.

U gradu se osnivaju amaterska kulturno-umjetnička društva i kulturne institucije.Jedno od prvih novoosnovanih društava je Kulturno-umjetničko društvo KUD „VOLODJA“ Pljevlja.Ovo društvo je izraslo iz kulturne grupe NOV sreza pljevaljskog ,osnovane 1944. godine,koja se uzima kao godina osnivanja društva.Društvo je sa radom počelo novembramjeseca 1945.godine,nastavljajući bogatu tradiciju društava „Gajret“ i „Bratstvo“.Prvi predsjednik društva je bio Pavle Pavlović ,a poslije njega uglavnom ličnosti poznate u kulturnom životu Pljevalja.Poslije Pavla Pavlovića ,predsjednici su bili Abdurahman Šabanić,Behaudin Čorbo,Mirko Živković,Milenko Bezarević,Đokica Đondović,Bahrija Brahić,Radomir Matović,Stojan Tanjević i Tarik Gadzo, koji je bio predsjednik do poslednjih ratnih dešavanja.

Neposredno poslije rata(1945) najznačajnija imena muzičkog života Pljevalja okupljala su se ili angažirala u ovom društvu.Svakako da najveće zasluge pripadaju angažiranim poznatim muzičarima :Franju Vacoliniju,Damjanu Babiću,Marku Rivijeri i Dragiši Pelcu.Posle izgradnje Doma kulture društvo dobija prostorije i povoljnije uslove za rad.

Glavni cilj KUD „Volodja“ je bio unapredjenje kulturno-umjetničkog stvaralaštva ,a i očuvanje od zaborava kulturne baštine pljevaljskog područja.Tako je već 1945.godine vrlo uspješno nastupao mješoviti orkestar u sastavu : Alija Ičelić-Klepeš (harmonika); Omer Šahinašić (prim) Ismet Hafizagić (violina); Kasim Hafizagić (prim);Avdo Čole (bubanj);Meho Hadzalić (bas).

Pored učešća na lokalnim manifestacijama ,Društvo sevrlo uspješno predstavlja i nizom gostovanja u zemlji i inostranstvu ,medju kojima su bili najuspješniji nastupi u Italiji,Egiptu,Francuskoj,Bugarskoj,Rusiji i dr. Društvo je izvelo i nekoliko programa za Brozove, a za svojuspješan raddobilo dosta priznanja, medju kojima su nagrade Kulturno-prosvjetne zajednice Crne Gore “ Zlatna muzička lira“,zatim nagrada „Miladin Perović“ za kulturno-muzička ostvarenja i dr.

U Društvu su postojale razne sekcije, kao ŽENSKI MANDOLINSKI ORKESTAR, koji je počeo sa radom 1947. godine.Osnovao ga je i vodio Franjo Vacolini, sa 50 djevojaka,što je tada predstavljalo ogroman korak u emancipaciji žene,odnosno prekidanje tradicije koja je ženu isključivala iz bilo kakvog kulturnog i javnog života.U orkestru su bili zastupljeni sledeći istrumenti :mandolina,mandola,mandol-čela i gitare.Izvodili su istrumentalnu muziku ,a sva djela su izvodili notalno.Na repertoaru su ne nalazili češki i domaći potpuriji (splet muzičkih melodija).Pri ovom orkestru je djelovao i sekstet gitara.Medju mnogobrojnim gostovanjima ovog orkestra ,bilo je posebno zapaženo njegovo učešće na takmičenju tamburaškihorkestara 1951.godine ,na Cetinju.Odlaskom Franje Vacolinija 1959.godine navodno zbog velikih primanja (predavali su mu i supruga Tanja i kćerka Vera ) orkestar prestaje sa radom.

Muzička tradicija, kao što smo vidjeli,u Pljevljima je dosta raznovrsna.Pjesme ovog kraja uvijek su se pratile žičanim istrumentima ,što govori da je sekcija TAMBURAŠKI ORKESTAR ,jedna od najstarijih.Tako je orkestar spontano počeo raditiodmah posle oslobodjenja 1944.godine ali je sa kontinuiranim radom počeo dolaskom Damjana Babića ,koji je bio direktor Muzičke škole i vodio taj orkestar sve do 1953.godinekad je Babić odselioiz Pljevalja.Na repertoaru su se isključivo nalazile pjesme pljevaljskog kraja.

Godine 1954 za šefa orkestra dolazi isto tako veliki entuzijasta i svestrani muzičar Safet Čano.Orkestar je tada brojio 15 aktivnih članova od kojih su poredSafeta Čana, članovi : Suljo Bašić,Ismet Gerina,Hadzo Hrastovina,Kemal Hrastovina,Hilmo Mulović,Šerif Đulović,Hamza Kadić,Hamdija Šahinpašić,Omer Šahinpašić i Izet Gerina.U tom periodu ,pored mnogobrojnih lokalnih nastupa,nastupaju na festivalimau mnogobrojnim kulturnim centrima bivše Jugoslavije pa i 1957.godine na festvalu u Cetinju.

Šezdesetih godina za šefa orkestra dolazi Izet Gerina koji na tom mjestu ostaje do 90 tih ratnih godina. U tom periodu orkestar nastavlja tradiciju pljevaljskog i sandzačkog melosa,,vjerno izvodeći taj oblik narodnih pjesama.Pri ovoj sekciji su djelovali i solisti narodne muzike  medju kojima se ističe Hamdija Šahinpašić,a kasnije Kadira Čano.U novije vrijeme orkestar je zahvaljujući svojim kvalitetima ,dostigao visok umjetnički nivo ,tako da je predstavljao bošnjački narod iz Crne Gore na Jugoslovenskim susretima Abrašević (smotra tamburaških orkestara) za vrijeme Olimpijade u Sarajevu 1984.godine. Pljevaljski tamburaši su gostovali na scenama svih republika i pokrajina bivše Jugoslavije ,bili u zemljama Evrope Azije i Afrike.Nosioci su mnoštva značajnih priznanja i pohvala .Jedna od nagrada im je Plaketa „Mustafa Bijedić“,najveće priznanje Medjurepubličke zajednice iz Pljevalja u oblasti „amaterskog stvaralaštva“.

Visok umjetnički nivo ovog orkestra potvrdjuje i činjenica da su 1987. godine snimili ploču pod nazivom „Pjesme pljevaljskog kraja“,koju su producirali Mehmed Bajraktarević i Esad Arnautalić,snimateljMufid Kosović i mikser Mirza Prljača (oba unuci Ibrahim ef.Prljače).Sastav orkestra, a i solista je sledeći : Izet Gerina-volalni solista,Derviš Hrastovina,Svetislav Potparić,Ibrahim Gerina,Asko Dzukljan-vokalni solista,Adnan Hrastovina-Disko i Sabahudin Delić.Iz ciklusa pjesama za emisiju :“ Sandzak otrgnut od srca“, najuspješnija je pjesma :“Po Taslidzi pala magla“.Poznati kao Pljevaljski tamburaši snimili su i video kasetu prošetavši kroz Moćevac i u Milet bašči,1988.godine pod dirigentskom palicom producenta Mehmeda Bajraktarevića.

Zahvaljujući mnogobrojnim solistima narodne muzike :Hamdija Šahinpašić,Kadira Čano,Zarka Šećerkadić,Mirko Rondović,Fadil Namgalija, Sabrija Redzović i dr.pri “ Volodji “ se formira i NARODNI ORKESTAR. Orkestar učestvuje na raznim takmičenjima solista narodne muzike.Ovaj orkestar iza sebe ima zaista bogatu tradiciju , a isto je dao veliki doprinos i u radu folklorne sekcije.

PLESNI ORKESTAR je izrastao iz dzez orkestra kojeg je oformio i vodio Franjo Vacolini .Taj orkestar je bio prisutan na svim zabavnim večerima grada izvodeći najnovije šlagere i dostignuća dzez muzike  i evergrina.Početkom šezdesetih godina ,za šefa pjesnog orkestra dolazo Dragoljub Šćepanović.Pored dirigenta Šćepanovića članovi su : Osman Kečević,Smajo Šahinpašić,Besalet Pojatić,Safet Čano,Himzo Nuhanović,Duško Radulović,Ekrem Zuković,Bahrija Brahić,Fehim Selmanović i Fahrudin Manovović.

FOLKLORNA SEKCIJA u kontinuitetu radi od 1973.godine njegujući izvorno folklorno stvaralaštvo sa područja Pljevalja.Medjutim, u maju 1984.godine Medjurepublička zajednica za kulturu iz Pljevalja angažira koreografe širom bivše Jugoslavije ,tako da ova sekcija izvodi igre svih naroda bivše Jugoslavije.Tako su korografije, pored ostalih ,postavljali Ekrem Čizmić,Ablah Avdović,i Milan Bosiljčić.Folklorni ansambl sa novim koreografijama postiže visok umjetnički nivo te sekcije, pa se broj članova znatno povećao ,tako da u tom periodu okuplja oko 120 članova.Ansambl je svojim nastupima osvojio niz priznanja , kao :prvo mjesto na prvom Festivalu folklornog stvaralaštva sa područja Medjurepubličke zajednice Pljevlja 1977.godine; prvo mjesto na četvrtom Festivalu folklornog stvaralaštva Crne Gore 1978.godine u Ulcinju.Jedan od najvećih uspjeha je svakako učestvovanje na Balkanskom festivalu folklora maja mjeseca 1980.godine u Rumuniji gdje su predstavljali bivšu Jugoslaviju.90 tih godina „Volodja“ je okupljala najveći broj članova sa umjetničkim rukovodiocem Hajrudinom Tabakovićem.

Nastavljajući tradiciju društva „Bratstvo i „Gajret u okviru KUDa „Volodja“ počinje posle oslobodjenja i HORSKA SEKCIJA. Prvi horovodja je bio Vićentije Matičić. Jedan od zapaženiih nastupa je i učestvovanje na takmičenju horova 1957. godine na Cetinju.Tokom daljeg rada hora , na mjesto horovodje dolazi Branko Lazarević od kada ta sekcija počinje raditi sa novim elanom.Osnivanjem Muzičke škole u Pljevljima i hor se proširuje.Uglavnom su izvodjena djela Oskara Danona,Stevana Mokranjca a i revolucionarne pjesme raznih autora. Hor je učestvovao na svim takmičenjima u Crnoj Gori, a i na području Medjurepubličke zajednice za kulturu Pljevalja.

Ubrzani posleratni kulturni razvoj Pljevalja podrazumjevao je i školski muzički razvoj pljevaljskog kraja.Interesovanje za muzičko obrazovanje u gradu je bilo zaista veliko ,što je ukazivalo na potrebu otvaranja muzičke škole.Na inicijativu poklonika muzike 1951.godine dolazi do osnivanja NIŽE MUZIČKE ŠKOLE, a njen prvi direktor je Franjo Vacolini.

U prvim godinama svog postojanja škola je radila uz velike teškoće ,kako zbog nedostatka nastavnog kadra ,istrumenata i literature,tako i zbog nedostatka odgovarajućeg školskog prostora ,ali je to ubrzo sve prevazidjeno.Od istrumenata su bili zastupljeni : harmonika-koju je predavala kćerka Franja Vacolinija Vera,a violina i violončelo su bile pod vodjstvom Gašpara Lakatoša i Boža Ristića.Radu Muzičke škole je dosta doprinio i Dragiša Pelc.

Učenici su osim glavnog istrumenta pohadjali i solfedo,hor i orkestar.

U medjuvremenu je za direktora škole postavljen Damjan Babić ,a nakon njega Marko Rivijera ,kada je škola imala znatno bole uslove za rad.U to vrijeme se otvaraju novi odsjeci : klavir -koji je predavala supruga Franje Vacolinija,zatim gudački orkestar sa profesorima Franjom Vacolinijem,Gašparom Lakatošem i Dragišom Pelcom,te duvački orkestar sa Markom Rivijerom na čelu kao predavačem.Učenici su bili najviše zainteresovani za gudački orkestar a istrumenti su bili violina,viola i violončelo.

Osnivanjem Medjurepubličke zajednice za kulturno-prosvjetnu djelatnost 1962.godine uslovi za rad Muzičke škole su postali mnogo povoljniji jer je od tad škola potpala pod ingerenciju Medjurepubličke zajednice koja ju je od tada finansirala.Ona je pomagala u nabavci istrumenata kako za potrebe škole ,tako i za potrebe učenika ,omogućivši im nabavku istih uz višemjesečnu otplatu.Od tada je u gradu bila rijetka kuća bez nekog muzičkog istrumenta. Medjurepublička zajednica je obezbjedila i potreban muzički kadar. Tada dolazi do formiranja još nekih sekcija pri Muzičkoj školi. Školske 1971/72. formiran je tamburaški orkestar pod vodjstvom Nenada Obradovića ,a kasnije Obrada Gvozdenovića.Orkestar je djelovao do 1974.godine i u tom vremenu učestvovao na mnogim manifestacijama. Od 1972. do 1975.godine uspješno je djelovao i pjevački oktet „Taslidza“ pod rukovodstvom nastavnika muzike Fadila Hadzalića.

Pri Muzičkoj školi je konstantno djelovao hor i orkestar koji su učestvovali na svim smotrama ,postiući značajne rezultate.

Iz nerazumljivih razloga ,u vrijeme kada dolazi do smjene pljevaljskih rukovodilaca druge,sa trećom generacijom ,Muzička škola se ocjepila od Medjurepubličke zajednice 1979.godine,kada se pripaja Osnovnoj školi „Ristan Pavlović“,kao odjeljenje za osnovno muzičko obrazovanje.To odjeljenje je brojalood 100 do 110 učenika s odsjecima : klavir i harmonika sa obaveznom nastavom iz solfeda ,teorije muzike,hora i orkestra.Sve do 90 tih odjeljenjem je rukovodio Fadil Hadzalić.

Godine 1965. pri gimnaziji se formira KUD „ŽIVKO DZUVER“ koje u svom sastavu okuplja više sekcija.To društvo je svoj kulturni rad demonstriralo na priredbama i smotrama u gradu i okolnim selima ,pa je za taj rad i angažovanost dobilo Novembarsku nagradu grada Pljevalja.

I u Srednjoj ekonomskoj školi se 1970.godine formira KUD „POLET“ ,koji je u svom sastavu imao nekoliko sekcija ,kao dramsku,literarnu,folklornu,muzičku i dr.

Medjutim, 1978. godine integracijom gimnazije,ekonomske škole i škole učenika u privredi  (ranije zanatska škola ) ,formiranjem Srednjoškolskog obrazovnog centra za usmjereno obrazovanje „Treća proleterska sandzačka brigada “ ,izvršeno je ujedinjenje KUD- ova  u jedinstveno Kulturno-umjetničko društvo OKUD „Živko Dzuver“ koje okuplja oko 150 članova godišnje u sekcijama : folklorni ansambl,baletska grupa „Ritma“ ,ansambl djevojaka „Ljubišnja“,recitatorska sekcija,orkestar,dramska sekcija i literalna sekcija.Društvo je angažirano u više sekcija ,od kojih je bila posebno zapažena sekcija pohod stazama Treće proleterske sandzačke brigade ,gdje su priredjivali koncerte u gradovima koje je oslobadjala ova brigada : Livno,Prozor,Gornji Vakuf i dr. Medju uspješnije nastupe ovog ansambla spada nastup u Holandiji ,gdje su izveli 5 koncerata od 21 do 25 maja 1987.godine.Umjetnički rukovodilac i organizator ovog ansambla je profesor Ruždija Strujić .Pod njegovim rukovodstvom KUD je sa svojim sekcijama gostovao širom Jugoslavije , saradjujući sa KUD-om „Goce Delčev“ iz Valandova (Makedonija) ;KUD-om „Josif Josifovski“ iz Đevdjelije (Makedonija) ;KUD-om „Mladost“ iz Gornjeg Vakufa (Bosna) ,OKUD „Živko Dzuver“ je stalni učesnik Medjurepubličke smotre folklora.

autor: Mustafa Pijalović, april 1997.godine