Ruski predsjednik Vladimir Putin možda je šokirao mnoge invazijom Ukrajine, njegovim najkrupnijim potezom otkako je anektirao Krim 2014. godine, ali on nikad nije tajio svoju namjeru da obnovi ruski uticaj.

Putin je na vlasti od 2000. godine – u ulogama i predsjednika i premijera Rusije, i najduže se nalazi na čelu Kremlja još od sovjetskog diktatora Josifa Staljina, koji je umro 1953. godine.

Kontroverzni nacionalni referendum o ustavnim promjenama iz 2020. godine omogućio je Putinu da ostane na vlasti i posle aktuelnog četvrtog mandata, koji se završava 2024. godine.

Na taj način može da ostane u Kremlju do 2036. godine.

Ali kako je tamo dospio?

Evo pregleda političkog i privatnog života ove polarizujuće ličnosti, koja se trenutno nalazi u udarnim vijestima širom svijeta.

Bivši špijun

Kritičari u Putinu prepoznaju osobine iz sovjetskog doba koje su formirale njegov pogled na svijet.

Bio je špijun u KGB-u – ozloglašenoj sovjetskoj obavještajnoj službi – prije meteorskog uspona u haosu posle raspada SSSR-a.

Mnogi njegovi bliski saradnici i prijatelji imaju ili su imali veze sa tajnom službom.

Putinova politička karijera započela je ranih devedesetih, kad je bio glavni savjetnik gradonačelnika Sankt Peterburga Anatolija Sobčaka, koji mu je prethodno predavao pravo na Univerzitetu.

Ušao je u Kremlj 1997. godine kao šef Federalne službe bezbjednosti (FSB – glavni naslednik KGB-a), a ubrzo posle toga izabran je za premijera.

U novogodišnjoj noći 1999. godine, ruski predsjednik Boris Jeljcin podnio je ostavku i imenovao Putina za vršioca dužnosti predsjednika.

Na vlasti je od tada, mada je Putin morao da služi kao premijer između 2008. i 2012. godine, nakon što mu ruski ustav nije dozvolio da služi treći uzastopni mandat kao predsjednik.

Putin se uredno vratio na vlast pobjedivši na izborima 2012. godine sa više od 66 odsto osvojenih glasova i optužbama za namještanje izbora.

Vratio je sovjetske spektakle velikih vojnih parada, a Staljinovi portreti, nekada zabranjeni, ponovo su se našli na zidovima.

Čak se i ruska vakcina protiv kovida zove Sputnjik V, po sovjetskoj sondi koja je 1957. godine postala prvi vještački satelit na svijetu.

Putin je slavno opisao raspad SSSR-a kao „najveću geopolitičku katastrofu 20. veka“ i često je kritikovao širenje NATO-a do ruskih granica posle 1997. godine.

Zahladnjeli odnosi sa Zapadom

Prethodne napetosti između Rusije i Ukrajine i intervencija Moskve u građanskom ratu u Siriji iz podrške predsjedniku Bašaru Al Asadu već su obnovili podozrenje Zapada prema Putinu.

Njihovi odnosi su još odranije zahladnjeli kao u vreme Hladnog rata, mada je jedan izuzetak bio tokom vladavine američkog predsjednika Donalda Trampa, koji je otvoreno iskazivao divljenje prema ruskom kolegi.

Trampov naslednik, Džozef Bajden, sa druge strane je Putina opisao kao „ubicu“.

Mačo imidž

Izgleda da Putin uživa u svom mačo imidžu, potpomognutom predizbornim trikovima kao što su odlazak u Čečeniju u borbenom lovcu 2000. godine i pojavljivanje na ruskom bajkerskom festivalu kraj Crnog mora 2011. godine.

Ali Putin je pokazao i nježniju stranu na ruskim državnim medijima, mazeći svoje pse ili pomažući u njezi ugroženih amurskih tigrova.

Istraživanje ruskog Levada centra iz februara 2021. godine pokazuje da bi 48 odsto Rusa voljelo da Putin ostane predsjednik i posle 2024. godine.

Na toj brojki mogli bi da mu pozavide mnogi zapadni političari, mada ona može da znači i da mnogi prosto doživljavaju Putina kao sigurnu kartu.

Stekao je političke poene održavši Rusiju relativno stabilnom posle post-komunističkog haosa devedesetih.

Pored toga što je povratio široko rasprostranjeni nacionalni ponos, Putin je dozvolio srednjoj klasi da se izdigne i procvjeta, mada Moskva i dalje dominira privredom, a na selu vlada veliko siromaštvo.

Nemiri kod kuće

Njegova popularnost izrazitija je među starijim Rusima nego među mlađima. Ovi potonji su odrasli pod Putinom i mnogi od njih izgleda da su željni promjene.

Hiljade mladih Rusa demonstriralo je širom zemlje 21. januara 2021. godine u podršci Alekseju Navaljnom, Putinovom ljutom kritičaru, koji je uhapšen neposredno nakon što se vratio iz Berlina.

Navaljni se proslavio objelodanjujući nesputanu korupciju u zemlji, nazvavši Putinovu Ujedinjenu Rusiju „strankom prevaranata i lopova“.

Protesti koji su izbili bili su jedni od najvećih koje je Rusija vidjela prethodnih godina. Uslijedilo je policijsko gušenje demonstracija i uhapšeno je hiljade ljudi.

Navaljni, sada narušenog zdravlja u zatvoru, kontroverzno osuđen zbog starog slučaja pronevjere, još je jedan ključni razlog zašto su Putinovi odnosi sa Zapadom toliko zategnuti.

U avgustu 2021. godine Navaljni je zamalo izbjegao atentat bojnim otrovom novičok, za koji su zapadne vlade kasnije otvoreno okrivile Putinovu Federalnu službu bezbednosti (FSB).

Novičok – ruski otrov koji se koristi kao oružje – upotrijebljen je i za trovanje bivšeg ruskog špijuna Sergeja Skripala i njegove ćerke Julije u Engleskoj 2018. godine.

Putin je negirao bilo kakvu vezu sa tim i drugim napadima na istaknute političke protivnike.

Teško djetinjstvo

Vladimir Putin je odrastao u opasnom, siromašnom stambenom bloku u Lenjingradu – danas Sankt Peterburgu – i ulazio je u tuče sa lokalnim dječacima koji su često bili veći i jači od njega.

To ga je navelo da počne da trenira džudo.

Prema sajtu Kremlja, Putin je želio da radi za sovjetske obavještajne službe „još prije nego što je završio školu“.

„Prije pedeset godina, lenjingradske ulice su me naučile važnoj životnoj lekciji: ako je tuča neizbježna, morate udariti prvi“, izjavio je Putin u oktobru 2015. godine.

Koristio je grub rečnik uličnog tabadžije dok je branio svoj vojni napad na separatističke pobunjenike u Čečeniji, zarekavši se da će ih obrisati „čak i u toaletu“.

Sjeverna kavkaska republika sa većinskim muslimanskim stanovništvom ostala je razorena posle teških borbi 1999. i 2000. godine, u kojima je poginulo hiljade civila.

Gruzija je bila još jedno krizno žarište za Putina. Njegove snage su 2008. godine potisnule gruzijsku vojsku i zauzele dvije otcepljene oblasti – Abhaziju i Južnu Osetiju.

Bio je to veoma lični sukob sa gruzijskim tada pronatovskim predsjednikom Mihailom Sakašvilijem i pokazao Putinovu spremnost da podrije pro-zapadnjačke lidere u bivšim sovjetskim republikama.

Prijatelji milijarderi

Zna se da Putinov najuži krug prijatelja čini bogata elita, a i za njega samog se vjeruje da poseduje ogromno bogatstvo.

Porodicu i finansijska poslovanja krije daleko od očiju javnosti.

Curenje Panamskih papira iz 2016. godine objelodanilo je postojanje sumnjive mreže ofšor kompanija u vlasništvu dugogodišnjeg Putinovog prijatelja – koncertnog čeliste Sergeja Roldugina.

Putin i njegova supruga Ljudmila razveli su se 2013. godine posle skoro 30 godina braka.

Ona ga je opisala kao zavisnika od rada.

Prema istrazi novinske agencije Rojters, jedna od Putinovih ćerki Katerina ima prestižan administrativni posao na Moskovskom državnom univerzitetu i učestvuje na akrobatskim rokenrol takmičenjima.

Putinova starija ćerka Marija je profesorka, koja se specijalizovala za endokrinologiju.

Gušenje liberala

Putinova specifična vrsta patriotizma dominira ruskim medijima, koji izvještavaju u njegovu korist, tako da je teško do kraja procijeniti razmjere njegove opozicije.

Tokom prva dva predsjednička mandata, Putin se održavao na površini uz pomoć zdravog priliva novca od nafte i gasa – dva glavna ruska izvozna artikla.

Životni standard većine Rusa se popravio. Ali cijena, prema mišljenju mnogih, bila je erozija mlade ruske demokratije.

Od globalne finansijske krize iz 2008. godine Putin je imao problema sa anemičnom privredom, pogođenom recesijom i, skorije, drastičnim padom cijene nafte.

Rusija je izgubila mnoge strane investitore i milijarde dolara u odlivu kapitala.

Putinovu vladavinu obilježio je konzervativni ruski nacionalizam.

On posjeduje snažne odjeke carističkog apsolutizma, koji ohrabruje Pravoslavna crkva.

Ubrzo nakon što je postao predsjednik, Putin je započeo marginalizovanje liberalnih ličnosti, često ih zamenjujući tvrdokornijim saveznicima ili neutralcima koji se svode na pouzdane poslušnike.

Na primjer, Jelcinovi favoriti, kao što su oligarsi Boris Berezovski i Vladimir Gusinski, na kraju su završili kao bjegunci koji žive u izgnanstvu u inostranstvu.

Međunarodna zabrinutost za ljudska prava u Rusiji tokom godina je samo rasla, posle zatvaranja oligarha Mihaila Hodorovskog, nekada jednog od najbogatijih svjetskih milijardera, i anti-putinovskih aktivistkinja iz pank grupe Pussy Riot.

Danas, pošto je naredio napad na Ukrajinu i upozorio da će odgovor Moskve biti „momentalan“ ukoliko neko pokuša da se suprotstavi Rusiji – sve su oči uprte u ruskog predsjednika da bi se vidjelo šta će uraditi sledeće.