Stare građevine, koje svjedoče i pričaju istoriju, jedno su od najvećih bogatstava svakog grada, a i najznačjaniji razlog za dolazak turista koji prelaze hiljade kilometara kako bi vidjeli istorijske građevine, i ono što je sačuvano od zuba vremena. 

Države, i gradovi, koji poštuju svoju istoriju, i svjesni su značaja starih građevina, čuvaju ih i ulažu ogroman novac kako bi ih konzervirali i stavili u funkciju kulture i uvrstili u turističku ponudu. Podgorica, nažalost, nije jedan od takvih gradova. Glavni grad Crne Gore, ne samo da ne brine o starim građevinama, već ih je, tokom proteklih decenija rušila i na njihovom mjestu gradila “starije i ljepše”. 

Kultne podgoričke građevine Kino “Kultura” i Hotel “Crna Gora” bili su simboli grada i svjedočanstvo istorije, ali to nije bilo dovoljno tadašnjim gradskim vlastima da ih sačuvaju za buduće generacije. Srušeni su, a mjesto Hotela Crna Gora zauzeo je Hotel “Hilton” u privatnom vlasništvu podgoričkog biznismena, dok na mjestu gdje je bilo Kino Kultura, ni gotovo 13 godina kasnije nije završeno novo Gradsko pozorište.

Bageri su 6. avgusta 2011. godine sravnili sa zemljom Kino “Kulturu”, dok su brojni Podgoričani, koji su u ovom bioskopu odrastali, doživjeli prve ljubavi i radosti mladisti, plakali. Kino “Kultura” bio je bastion poslijeratne kulture u Titogradu, ali u Crnoj Gori nije postojala volja, znanje ni snaga da se ove građevine, koje su propadale svim građanima, našim precima ali i potomcima, odbrane od naleta investitora i građevinskih lobija.

Zgrada bioskopa “Kulutra” izgrađena je neposredno prije Drugog svjetskog rata 1939/40. godine, a djelo je arhitekte Periše Vukovića i inženjera Veliše Popovića. 

Dvije godine kasnije, 2013. godine, bageri su srušili Hotel “Crna Gora”, u večernjim satima, u okviru radova na novom hotelu “Hilton”, iako je investitor, podgorički biznismen Žarko Burić, obećavao da će sačuvati neka od tradicionalnih obilježja i uklopiti ih u budući “Hilton”.  

I ovoga puta, Podgoričani su bili ogorčeni, ljuti, tužni, a neki su i zaplakali.  Podgorica je nepovratno ostala bez jednog od svojih najvećih simbola –  Hotela “Crna Gora”, gradske kafane i čuvene bašte gdje su dolazile i prolazile generacije Podgoričana i gostiju glavnog grada Crne Gore.

“Neka sruše i Sahat kulu, još je ona ostala”

Nekoliko godina kasnije, nepovratno je devastiran i Hotel “Podgorica”, koji je projektovala čuvena podgorička arhitektica Kana Radević. I tako redom… Podgoričani, sarkastično, odluke gradskih vlasti da unište dio istorije u korist profita privatnih investitora, komentarišu kao “dobru odluku” i “neka ruše, kad nema nas”. 

“Zaboravili ste Hotel “Ljubović”, i njega su srušili i sagradili stanove, koje su prodali, stavili pare u džep, a Podgoricu ostavili bez još jednog simbola grada. Sada je, valjda, na redu Sahat kula, kao jedini preostali spomenik kulture u Podgorici. Valjalo bi da je sruše i tamo popere zgradu ili tržni centar nekog “biznismena”, pa da se lijepo ugrade svi u lancu. Mi koji volimo ovaj grad srcem, možemo da se selimo, ni mi im ne trebamo. Mi smo retrogradni jer nam je stalo do istorije i duše ovog grada, ako je više išta od nje ostalo”, kaže vremešna Podgoričanka Maja Vuković. 

Ipak, prije Sahat kule, došle su na red autentične stare kuće u centru grada, najprije u Bokeškoj ulici. Jedna od najstarijih, i po mnogima, najljepših kuća Podgorice, kuća Vujovića, srušena je u julu ove godine, u skladu sa DUP-om koji je usvoji Glavni grad, a koji predviđa da Bokeška ulica, jedna od rijetkih koja je zadržala duh stare Podgorice, dobije velike i moderne zgrade, što će neminovno urušiti temelje starih kuća, i nepovratno devastirati izgled Bokeške. Scenario – sličan kao u slučaju Hotela “Crna Gora”: privatni investitor obećao je da će, prilikom gradnje novog velikog objekta, sačuvati fasadu Kuće Vujovića, a onda je, tokom vikenda, došao sa bagerima i – sravnio je sa zemljom. 

Crnogorske institucije, prije svega Uprava za zaštitu kulturnih dobara, ne miješaju se baš u svoj posao zaštite opšteg interesa i kulturnog nasleđa, pa privatnim investitorima, čiji je jedini cilj što veći profit, nije teško da redom ruše i gaze ono što bi trebalo sačuvati, pretvoriti u atrakcije, i ostaviti potomcima. 

Na redu za rušenje Kuća Begovića? 

Na još jednu kuću u centru Glavnog grada, koja je definitivno spomenik kulture, kuću Begovića, skrenuo je pažnju požar koji je izbio u avgustu i uništio potkrovlje ove građevine. 

Požar u Kući Begovića, koja se nalazi u takozvanoj “Zlatarskoj ulici” u strogom centru Podgorice, privukao je pažnju javnosti, ali ne nadležnih institucija i gradskih vlasti koji ne pokazuju interesovanje da ovom objekstu dodijele status zaštićenog kulturnog dobra i na taj način pokušaju makar da poprave što se popraviti može. 

Zbog atraktivne lokacije, za kupovinu kuće sve su više zainteresovani investitori, pa i ovom, jednom od rijetkih preostalih istorijski značajnih objekata u Podgorici prijeti rušenje.

Kuća Begovića građena je prije 102 godine, a po kvalitetu gradnje i kamena, jasno je da je, za ono vrijeme, bila vrhunskog kvaliteta. Kuću je izgradio, po povratku iz Amerike, Vasiliije Begović, a nakon Drugog svjetskog rata u njoj je bila smještena podgorička Opština. Potom je u njoj radio prvi podgorički zubar Bako Taljanović.

Uprkos istorijskom i kulturnom značaju Kuće Begovića, u Sekretarijatu za kulturu i sport Glavnog grada, kazali su za VOP da se nisu bavili statusom Kuće Begovića, te da to nije njihova nadležnost. 

“Prema članu 18 Zakona o zaštiti kulturnih dobara, zaštita kulturnog dobra se uspostavlja utvrđivanjem prethodne zaštite i utvrđivanjem statusa kulturno dobro. Zaštitu kulturnog dobra uspostavlja Uprava, po službenoj dužnosti. U konkretnom slučaju, a shodno navedenom, Sekretarijat za kulturu i sport Glavnog grada se nije bavio statusom kuće Popovića”, kazali su nam iz ovog sekretarijata, odgovarajući na pitanje da li je Glavni grad pokazao interesovanje da se kuća Begovića, kao jedna od rijetkih iz toga doba, sačuva i dobije status spomenika kulture. 

Iz Sekretarijata za kulturu i sport nisu odgovorili ni na pitanja da li smatraju da bi bilo u interesu svih građana i budućih generacija da Glavni grad eventualno otkupi kuću, ili ponudi vlasniku u zamjenu adekvatnu nekretninu/zemljište te da je konzervira i pretvori možda u muzej?
Nije odgovoreno ni na naše pitanje da li, obzirom da je proteklih decenija, odlukama lokalnih ili republičkih vlasti, uništeno nekoliko kultnih građevina (Hotel Crna Gora, bioskop Kultura, narušen ambijent Hotela Podgorica, srušen kultni podgorički Hotel Ljubović…), Glavni grad ima bilo kakav plan očuvanja i institucionalne zaštite građevina koje predstavljaju simbole grada, i koje čuvaju istoriju ali i dušu Podgorice.

“Da li bi bilo u interesu Glavnog grada da otkupi navedenu kuću, ne znamo. Sigurno da lica različtih struka (arhitekta, građevinac, konzervator, istoričar umjetnosti, ekonomista, pravnik…) treba da procjene stanje objekta, kulturno-istorijsku vriijednost, hronologiju promjena u odnosu na prvobitan izgled objekta, kao i moguću, adekvatnu i održivu buduću namjenu objekta”, navodi se u odgovoru koji potpisuje Sekretarijat za sport i kulturu glavnog grada uz “uputstvo” da “prema članu 19 Zakona o zaštiti kulturnih dobara svako može da podnese Upravi za zaštitu kulturnih dobara inicijativu za uspostavljanje zaštite kulturnog dobra”. 

“Sumnjamo da je to neko učinio”, navodi se u odgovoru, ali ne i zašto to nije učinio resorni Sekretarijat glavnog grada koji je najpozvaniji da to učini, i zbog čega zaposleni u njemu primaju plate. 

Na pitanje da li postoji popis građevina u Glavnom gradu koje po značaju i vremenu gradnje zavređuju neki stepen zaštite, te da li postoje aktivnosti da se one institucionalno zaštite, konzerviraju i eventualno stave u funkciju kulture i turizma, iz resornog Sekretarijata Glavnog grada, takođe nisu konkretno odgovorili. 
Umjesto konkretnog odgovorsa, navode da su, u skladu sa zakonom, u posljednjih sedam godina, status nepokretnog kulturnog dobra od lokalnog značaja na teritoriji Podgorica dobili: Tabački most, od 2015. godine, “Labud plaža“ od 2018. godine, zgrada Opštine Podgorica od 2018. godine, zgrada Pošte-1 Podgorica, zgrada bivše Muške zanatske škole (objekat u kojem je smještena Umjetnička škola za muziku i balet „Vasa Pavić“) koja je status nepokretnog kulturnog dobra dobila 2018. godine.

Na kraju, Hotel „Podgorica“ status nepokretnog dobra dobio je 2021. godine, pri čemu treba naglasiti da se to desilo nakon što je devastiran gradnjom staklenog solitera u svom dvorištu i nakon što su brojne nevladine organizacije i građani izvršili pritisak da se ovo zdanje zaštiti od dalje devastacije. 

“Podsjećamo da se za preduzimanje bilo kakvih radnji na objektima koji imaju status „kulturno dobro“ sprovodi postupak u skladu sa Zakonom o zaštiti kulturnih dobara kod nadležnog organa, Uprave za zaštitu kulturnih dobara, a s obzirom na brojnost ovakvih objekata i jednostavno redovno održavanje iziskuje znatna finansijska sredstva. Hotel “Podgorica” kulturno dobro od nacionalnog značaja, za razliku od ostalih pobrojanih”, zaključuju iz resornog Sekretarijata Glavnog grada. 

AUTOR: Redakcija portala Volim Podgoricu

Ovaj tekst nastao je u okviru projekta “Transparentnost lokalnih online medija za jačanje demokratskih kapaciteta”, a koji finansira Ambasada SAD u Podgorici.Mišljenja, nalazi, zaključci ili preporuke koji su ovdje izneseni su stav autora i neodražavaju nužno stav Stejt dipartmenta/Vlade SAD.