Prvo naseljeno mjesto za koje istorija zna na području Pljevalja bilo je blizu Komina iz prvog vijeka nove ere. Tu su ostaci rimskog naselja poznatog u stručnoj literaturi Muinicipijum S. Arheološkim iskopavanjem sedamdesetih godina prošlog vijeka, sto godina poslije objavljivanja prvih zapisa o ovom lokalitetu, otkrivena je starorimska nekropola iz prvog i drugog vijeka nove ere. Neki naučnici smatraju da je ovdje bio lociran jedno od najveći naselja rimske provincije Dalmacija, čije je ime još za sada nepoznato, početno slov S. Na ovom lokalitetu i okolini iskopano je preko hiljadu vrijednih predmeta, majstorski obrađenih kamenih ploča sa natpisima i likovima i raznim ornamentima.

Vizantijski car Konstantin Porfirogenit, u desetom vijeku, nabrajajući gradove, pominje Dresnik ( Dresnik ) za koji Jiriček pretpostavlja da je riječ o Brezniku.

Mjesto Breznica pominje se prvi put 822., a znatno češće poslije 1200 godine. O Breznici kao naseljenom mjestu postoje podaci 1348. godine.

Pljevlja u srednjem vijeku

Pljevlja su kroz vijekove mijenjala svoj urbanistički lik, privrednu fizionomiju i samo ime. U vrijeme srednjovjekovne srpske države, sa vlastelom Nemanjića, kojoj su pripadala, naselje se nazivalo Breznik, po rijeci Breznici. To naselje, od sredine desetog vijeka, bilo je u središtu države Raške. U 13. vijeku, kada Raška doživljava snažan ekonomski razvoj, u pljevaljskom kraju oživljava rudarska djelatnost, vođena znanjem i vještinom Sasa, rudara njemačkog porijekla. Današnje ime rudarskog naselja Šula opravdano se dovodi u vezu s njemačkim nazivom Saska rudarska škola. Tragovi rudarenja sačuvani su i u Kozici, gdje je, prema narodnom predanju, bio Jerinin grad, čiji ostaci tvrđave i danas postoje. Slabljenje moći države Nemanjića, poslije smrti cara Dušana 1355. godine, ovaj kraj našao se u sastavu podučja kojima je gospodario Vojislav Vojinović, a poslije njegove smrti 1368. godine njegovog sinovca župana Nikole Altomanovića.

Pljevljaski kraj krajem 14. vijeka dolazi pod vlast bosanskog kralja Tvrtka prvog, a poslije njegove smrti početkom 15. vijeka, Pljevlja su u sastavu oblasti Sandalja Hranića. Po njegovom nasljedniku Stjepanu Vukšiću Kosači, koji se 1448. godine proglasio hercegom od Sv. Save, ova oblast dobila je ime Hercegovina. U oblasti današnjih Pljevalja Stjepan Vukšić imao je utvrđeni grad Kukanj, čiji ostaci i danas postoje. Herceg Stjepan bio je u sukobu sa sinom Vladislavom koji je želio da se domogne očevog prijestola. Prihvatio je islam, pa je zajedno sa Turcima napao svog oca koga je porazio u bici na Breznici 1462. godine. O tome je ostavio kratak zapis ljetopisac manastira Sv. Trojice.” To ljeto razbiše Turci gospodina Hercega Stjepana u Hercegovini, na rijeci Breznici i primiše zahumskuju zemlju”

U vrijeme Hercega Stjepana jača trgovinska veza sa Dubrovnikom koja se i kasnije nastavlja u doba osmanske uprave. Dubrovački trgovci su kupovali u Pljevljima olovno cinkanu rudu, rudu gvožđa, vosak, vunu, ukrasne i druge proizvode koje su vješto radili pljevaljski majstori. Nije čudo što su mnoga dokumenta sačuvana u Dubrovniku zbog jakih trgovinskih veza između pljevaljskih i dubrovačkih trgovaca. 

Nastaviće se…