Odrasli i maloljetnici u Crnoj Gori najčešće koriste kanabis, a potom kokain, heroin i ekstazi, dok podaci o slučajevima smrti povezanim s drogama nijesu dostupni, niti postoji registar mortaliteta.

Takođe, Crna Gora nema ni lokalne ni državne strategije za ovaj problem, konstatovano je, između ostalog, u Nacionalnom izvještaju za droge 2023.godine, koji je juče na svom sajtu objavila Agencija Evropske unije za droge. Izvještaj je pripremilo Ministarstvo zdravlja Crne Gore, uz napomenu da je to prvi dokument u Crnoj Gori koji pruža sveobuhvatan presjek situacije u vezi sa drogama u našoj zemlji. Iz Ministarstva zdravlja ističu da se na osnovu istraživanja rađenih prethodnih godina zaključuje da Crna Gora po upotrebi droga ostaje na nižem nivou u odnosu na zemlje EU, sa kanabisom kao najčešće konzumiranom drogom i među mladima i među odraslima, uz veću stopu konzumacije među muškarcima nego među ženama. Izvještaj pokriva oblasti snabdijevanja drogom, upotrebe droge, zdravstvene i društvene odgovore na fenomen droge, kao i politiku prema drogama, za period od 2017. do 2022. godine.

Albanija primarni izvor snabdijevanja lokalnih kriminalnih grupa

Biljni kanabis je jedina ilegalna droga koja se proizvodi u Crnoj Gori. U poslednjih pet godina nijesu zabilježene značajne promjene u vezi s proizvodnjom kanabisa. Zbog geografske pozicije, kroz Crnu Goru prolazi više ruta za krijumčarenje narkotika. Kriminalni milje u zemlji definisan je krijumčarenjem droge kao dominantnom kriminalnom aktivnošću koju sprovode organizovane kriminalne grupe iz Crne Gore, predočeno je u izvještaju.

– U Crnoj Gori je biljni kanabis najviše krijumčarena droga, pri čemu je Albanija primarni izvor snabdijevanja za lokalne kriminalne mreže. Primijećen je opadajući trend u vezi s tranzitom heroina kroz Crnu Goru, što djeluje kao rezultat promjena ruta i metoda krijumčarenja ove droge. Budući da Crna Gora tipično nije na globalnoj mapi ključnih ruta za krijumčarenje kokaina, nije važna ili atraktivna tranzitna tačka za krijumčarenje kokaina, posebno u poređenju s ključnim ulaznim tačkama u Zapadnoj Evropi. Međutim, tokom poslednjih pet godina zabilježeno je nekoliko velikih, ali sporadičnih zaplena – navodi se u izvještaju.

– Podaci evropskog veb-istraživanja o drogama (EMCDDA, 2022), u kojem je Crna Gora prvi put učestvovala 2021. godine, pokazuju da je najveći postotak ispitanika prijavio upotrebu kanabisa tokom prethodnih 12 mjeseci – 88,2 odsto, zatim kokaina – 44,1 odsto, MDMA/ekstazija – 21,8 odsto, amfetamina – 14,8 odsto, i heroina, 13,6 odsto. Najčešći razlozi za upotrebu kanabisa bili su opuštanje – 69,7 odsto, socijalni efekti – 42,2 odsto, pomoć u spavanju – 37,3 odsto i uživanje/zabava – 33,5 odsto. Najčešće mjesto za konzumaciju droge tokom prijavljenog razdoblja bio je vlastiti dom – 77,9 procenata, i javni prostori – 51,5 odsto – navodi se u juče objavljenom izvještaju za Crnu Goru.

Prema starijem istraživanju (2017.godina), kada su u pitanju mladi do 16 godina, kanabis je koristilo 11,4 odsto dječaka i 7,3 odsto djevojčica, kokain 3,9 odsto dječaka i 2 odsto djevojčica, ekstazi 3,4 odsto dječaka i 2 odsto djevojčica, heroin 2,1 odsto dječaka i 1,2 procenta djevojčica, a LSD 2,4 odsto dječaka i 1,7 odsto djevojčica.

Prva igla sa 23 godine

Prema istraživanjima, prosječna dob prvog konzumiranja droge je 16,8 godina, a prvog injektiranja droga 23,9 godina. Prosječno trajanje upotrebe droge u ovoj populaciji je oko osam godina.

– Prosječna procijenjena dob osoba koje injektiraju droge u Podgorici je 36,6 godina. Većina (61,7 odsto) ima završenu srednju školu, dok je jedna desetina bez formalnog obrazovanja, a jednaka proporcija ima visoko obrazovanje. Većina nema izvor prihoda, ili im je prihod manji od 150 eura mjesečno (67,3 odsto). Što se tiče bračnog statusa, jedna petina je u braku ili živi s partnerom, dok je jedna petina razvedena. Većina je samaca (45,3 odsto) – predočeno je u izvještaju.

Podaci za odrasle od 15 do 64 godine pokazuju da je 8,6 odsto muškaraca i 7,6 odsto žena uzimalo kanabis, kokain 3 procenta muškaraca i 1,9 odsto žena, a ekstazi 1,4 odsto muškaraca i 0,8 odsto žena.

Ovaj izvještaj, koji je urađen kroz podršku EMCDDA IPA7 projekta i Reitox nacionalne kontakt tačke i EUDA IPA8 projekta, pripremilo je Ministarstvo zdravlja, u saradnji sa Institutom za javno zdravlje, Ministarstvom unutrašnjih poslova i drugim relevantnim institucijama i organizacijama.

 Neki od zaključaka su i da terapija agonistima opioida ostaje nezamjenjiv mehanizam za liječenje korisnika opioida, ali da se fokus mora staviti na unapređenje dostupnosti ove terapije i jačanje kapaciteta sistema, kako bi se obezbijedilo pružanje najbolje zdravstvene zaštite pacijentima. Adekvatna i sistematična analiza stanja prikazana u izvještaju poslužiće kao osnova za unapređenje odgovora na problematiku droga, kako u zdravstvenom, tako i u bezbjednosnom aspektu – saopštili su iz resora zdravlja.

Prema izvještaju, doživotna upotreba kanabisa značajno je porasla između 2008. i 2015. godine, dok nedavni porast u 2019. nije bio statistički značajan (8,0 odsto naspram 9,3 odsto).

– Najznačajnije, nakon značajnog porasta upotrebe droga osim kanabisa od 2008. do 2015, zabilježen je značajan pad u posljednjem istraživanju (6,2 odsto naspram 4,8 odsto).Nakon kanabisa, najčešće prijavljene droge bile su kokain, ekstazi i NPS, iako su stope za ove droge bile znatno niže. Upotreba ekstazija ostala je stabilna od 2011, dok je trend upotrebe kokaina ostao stabilan od 2015. Prevalenca doživotne upotrebe ekstazija, amfetamina, metamfetamina, kreka, LSD-a i GHB-a među učenicima bila je slična evropskom prosjeku, dok je prevalenca upotrebe kokaina i heroina bila viša među crnogorskim učenicima. Gotovo petina (18 odsto) učenika u Crnoj Gori izjavila je da nikada nije koristila nijednu psihoaktivnu supstancu – navodi se u izvještaju.

Doktori neobučeni da utvrde uzrok smrti, najčešće navode srčani zastoj

Identifikovani su ključni izazovi u procesu: nizak kvalitet primljenih umrlica, kao i dugotrajna kašnjenja ili potpuni izostanak u registraciji smrti (u prosjeku, za oko 30 odsto preminulih osoba godišnje nedostaje umrlica ili je kao uzrok smrti naveden respiratorni zastoj, srčani zastoj ili slično – šifre dijagnoza iz ICD-X sekcije R00-R99. Takođe, Zakon o zdravstvenoj zaštiti Crne Gore ne propisuje formalnu obuku kao obavezan preduslov za medicinskog doktora da bi mogao da utvrdi uzrok smrti i popuni umrlicu, ukazano je u izvještaju.

Istraživanje zadovoljstva pacijenata programima liječenja agonistima opioida (OAT) u Crnoj Gori, odnosno metadonom i buprenorfinom, pokazalo je da je 81,9 odsto ispitanika smatralo program OAT potpuno ili prilično nužnim za njihovo svakodnevno funkcionisanje, dok je za 79 procenata podrška osoblja koje radi u programu bila je važna za njihov dalji boravak.

– Iako zakonodavstvo propisuje da IJZ zvanično vodi registar narkomanije, postoje i Smjernice za farmakoterapiju opijatskih zavisnika buprenorfinom, objavljene 2017. i revidirane 2019. godine, koje propisuju da se podaci o ovom pitanju dostavljaju Ministarstvu zdravlja. Ovo stvara značajnu prazninu u podacima o OAT-u. Dodatno, podaci se prikupljaju samo iz javnih zdravstvenih ustanova, kako stacionarnih, tako i ambulantnih, s obzirom da trenutno zakonodavstvo dozvoljava samo ovaj opseg prikupljanja podataka, što znači da privatne zdravstvene ustanove i druge institucije i organizacije još uvijek nijesu uključene u prikupljanje podataka. Sam softver registra takođe zahtijeva poboljšanje u pogledu mogućnosti generisanja izvještaja o različitim parametrima – ocijenjeno je u izvještaju.

Prema tom dokumentu, tokom godina primjećuje se neujednačena praksa u izvještavanju o broju novoprimljenih pacijenata, posebno u poređenju sa podacima o broju onih koji su prethodno liječeni.

– U obuhvaćenom periodu opioidi su bili dominantne supstance zbog kojih ljudi traže tretman u Crnoj Gori, a samo nekoliko novih zahtjeva za liječenje može se vidjeti u vezi sa upotrebom kokaina i kanabisa. U 2020. broj prvih tretmana zbog opioida bio je više nego duplo veći u odnosu na 2019. godinu, najvjerovatnije zbog povećanog izvještavanja klijenata koji ulaze u OAT program u Kliničkom centru Crne Gore – piše u izvještaju.