Pravo na dvojno državljanstvo je postalo opšteusvojen evroatlantski pravni standard, smatra advokat dr Vladan Bojić.

Bojićev osvrt na ovo aktulno pitanje u Crnoj Gori prenosimo integralno. 

„Državljanstvo je osnovno pravo čovjeka, jer je ono ništa drugo nego pravo da se uživaju prava” (Predsjednik Vrhovnog suda SAD, Erl Voren, 1958).

Najcitiraniju i najprijmenjivaniju definiciju državljanstva je dao Međunarodni sud pravde u slučaju Notbom (Nottebohm Case): „U skladu sa praksom država, arbitražnim i sudskim odlukama i mišljenjima pisaca, državljanstvo je pravna veza koja ima kao svoju osnovu društvenu činjenicu vezanosti, postojanje stvarne veze, interesa i emocije, zajedno sa postojanjem recipročnih prava i obaveza.“ Državljanstvo ima dva aspekta: izraz suverenosti države (domaine réservé) i ljudsko pravo (human right), tj. dvije komponente. Evropska konvencija o državljanstvu iz 1997. je zadala enorman značaj pravu na dvojno/višestruko državljanstvo. U Americi, Organizacija američkih država je dato učinila Američkom deklaracijom o pravima i obavezama čovjeka i Američkom konvencijom o ljudskim pravima: svako lice ima pravo na državljanstvo. U američkom sistemu ljudskih prava od značaja za ovu materiju je i jurisprudencija Inter-američkog suda za ljudska prava. Na afričkom kontinentu tu je više međunarodnih pravnih dokumenata o pravu na državljanstvo kao ljudskom pravu, Afrička povelja o pravima i blagostanju a Afrička komisija za ljudska prava i prava naroda je 2013. usvojila i Rezoluciju o pravu na državljanstvo. Imajući u vidu rasprostranjenu zastupljenost propisivanja prava na državljanstvo kao ljudskog prava, takva regulativa je na međunarodno-pravnom nivou iznedrila pravo na državljanstvo kao ljudsko pravo i kao dio pozitivnog međunarodnog prava. Praksa Evopskog suda za ljudska prava (dalje: ESLjP), pravo na državljanstvo štiti posrednim putem, štiteći druga ljudska prava predviđena EKLjP i propratnim protokolima, garantujući zaštitu relevantniih s njim vezivnih ljudska prava.

Njemačka je dugi niz godina iako u skupini zemalja manjinie u EU bila fundamentalni stožer eksluzivnog, tj. isključivog a protivnik dvojnog, tj. višestrulkog državljnastva. Ona je bila neposredan uzor i Crnoj Gori. Krucijalni zakonododavni poduhvat koji je proizveo presudan uticaj na sve prosvijećene zemlje svijeta je novi Zakon o naturalizaciji Njemačke koji je stupio na snagu 27. juna 2024. uvođenjem dvojnog državljnastva i potpunim pojednostavljenjem i modernizacijom procesa naturalizacije, sticanja državljanstva putem prijema bez odricanja od onog koje određeno lice već posjeduje. Ovaj zakon, poznat kao zakon o modernizaciji Zakona o državljanstvu (StARModG), je planiran počev od 2023. u cilju da naturalizaciju učini dostupnom. Glavne promjene jesu:: Ukidanje § 10 para. 4 StAG: nema odricanja od prethodnog državljanstva da bi se dobilo njemačko. Prethodni izuzetak po §12 StAG je takođe ukinut i nije potreban. Period naturalizacije je skraćen sa 8 na 5 godina, što znači da se zahtjev za naturalizaciju podnosi nakon samo pet godina legalnog boravka u Njemačkoj. Sa C1 certifikatom i posebnim integracijskim dostignućima, naturalizacija je nakon samo 3 godine Generacije gastarbajtera uslijed pojednostavljenih uslova za jezične certifikate za njemačko državljanstvo su izuzeti od tog testa naturalizacije. U Njemačkoj je tako omogućeno i olakšano sticanje dvojnog državljanstva. Skraćenje rokova naturalizacije pruža brzu integriraciju u sva prava i obaveze kao i za njemačkog državljanina.

Francuski građani od 1973. smiju imati dvojno, pa i višestruko državljanstvo, uz odgovarajuće razumne i savladivew uslove koji se sada dodatno liberalizuju. U Francuskoj npr. neograničeno važi ius soli: ko se rodi u njoj dobiće njeno državljanstvo (a uz neke uslove), nezavisno od državljanstva roditelja. U Švedskoj je dugo važilo pravilo izbjegavanja dvojnog državljanstva do 2001. kad je švedskim građanima omogućeno da traže drugo državljanstvo, a da ne izgube švedsko. I obrnuto, doseljenici u Švedsku se ne odriču svog državljanstva. Sociolog Thomas Faist u Švedskoj vidi potencijalni primjer za druge države jer se na dvojno državljanstvo ne gleda kao problem već kao na doprinos integraciji. Španija dopušta dvojno državljanstvo, s licima iz zemalja s kojima je sklopila ugovore, kao što su Portugalija, Andora, Filipini, Ekvatorska Gvineja, zemlje Latinske Amerike i druge države. Portugalija dopušta dvojno državljanstvo. U Sjedinjenim Američkim Državama dvojno državljanstvo predviđa Zakon o imigraciji i državljanstvu iz 1952. Ne postoji zakonska zabrana Amerikancima da imaju drugo državljanstvo, što im omogućava da imaju više državljanstava i to bez ikakvih problema. Kanada dozvoljava dvojno državljanstvo od Zakona o državljanstvu iz 1976.. Kanadski državljani tako mogu steći dodatno državljanstvo bez potrebe da se odreknu svog kanadskog državljanstva. Albanija usvojila zakon o dvojnom državljanstvu tako od 2012. Albanci u Crnoj Gori neće rizikovati da izgube crnogorsko, kako bi dobili albansko državljanstvo. Filipini su dozvolili višestruko državljanstvo od uvođenja Republičkog zakona broj 9225 2003. i dodatno, ako se položi zakletva na vjernost, može se ponovo steći uprkos prethodnom odricanju od filipinskog državljanstva. Nigerija kao i većina afričkih država shodno Zakonu o državljanstvu iz 1967 .generalno dopušta dvojno državljanstvo a naročito od 2024. U Maroku je dvojno državljanstvo dozvoljeno od rođenja, ali prije uvođenja novog zakona o naturalizaciji u Njemačkoj, primjenjivala se obaveza opcije, pa se do 21 godine mora odlučiti da li želi zadržati marokansko državljanstvo ili ne.

Turska dopušta dvojno državljanstvo prema članu 44 turskog Zakona o državljanstvu (Madde 44). Ako se stekne drugo državljanstvo, to se mora prijaviti vlastima, koje će zatim upisati dvojno državljanstvo u civilni registar. U Argentini, dvojno državljanstvo je dozvoljeno po Ley de Ciudadanía. Argentinski državljani mogu steći dodatno državljanstvo bez potrebe da se odreknu argentinskog državljanstva. Brazil također dopušta dvojno državljanstvo sa Zakonom o državljanstvu br. 818 od 18. septembra 1949 .Do sada  Brazilci su morali podnositi zahtjev za opciju zadržavanja kako bi zadržali svoje brazilsko državljanstvo. Ovakav zahtjev se više neće primjenjivati zbog uvođenja novog zakona u Njemačkoj. Nije potrebna dodatna argumentacija koja bi eksplikovala nemjerljiv uticaj Njemačkog zakonodavca koji je sveo zemlje EU (u Austriji slijede tek sad zakonske novele) koje ne prihvataju dvojno državljnstvo na takozvane tri odnosno dvije baltičke zemlje bivšeg Sovjetskog savjeza koje su u zoni graničnih ratnih, specifičnih dejstava. Prema tome, može se izreći da države Evropske unije skoro beziuzuzetno ne samo prihvataju nego forsiraju pravnu ustanovu dvojnog državljanstva. Takav je još i izrazitiji slučaj sa Sjedinjenim američkim državama, kao i s Kanadom, sa Australijom i dr.

Rezimirano, u zemljama evroatlantskog svijeta kojima deklarativno stremimo dvojno državljanstvo je aksiom. 

Kod neupućenog bi izazvalo ozbiljnu konfuziju zbog čega je pokretanje ne samo legitimne nego čak poželjne inicijative usklađene do tančina s procesima savremene pravne civilizacije evroatlantskih procesa izazvala toliko uzrujanosti, turbulencija, neprimjerenih, neučtivih i nevjerovatno agresivnih reakcija i suludih optužbi.  Posredi je grupa ideoloških i idejnih tvoraca modela isključivog crnogorskog državljanstva teheranskog tipa koji su osmislili i isforsirali od 1999. „mučeničku“ normativu državljanstva a ipak nalik „Kući od ćerpiča“.

 Naime, Crna Gora je instalirala najrigorozniji, monstruozan i najperfidniji model državljanstva koji je desetine hiljada nevoljnika, u statusima izbjeglica i raseljenih lica provodio kroz „hod i čistilište do državljanstva“ i to najnehumaniji mogući način, npr: „nevoljnici su upućivani da napuste Crnu Goru na Božaju, pa uđu nanovo, jer im je dotad zakonit privremen neprekidan boravak (formula 1+2) bilo ulaz za neprekidan stalan zakonit“, što je besmislica. Iz Evropske konvencije o državljanstvu Crna Gora je za razliku od drugih uvela maksimalni rok čekanja za državljanstvo od svih 10 godina, a Njemačka danas 5 ili 8 godina ili 3. Notorno je da je prije i u vrijeme referenduma „fizički i administrativno“ oduzeto biračko pravo za oko četvrt miliona lica koja su u toku trajanja SFRJ i SRJ iz raznovrsnih osnova seljena širom te nekada zajedničke države, što tangira zabranu očite diskriminacije uslijed državne sukcesije i to je regulisano slovom Evropske konnvencije o državljanstvu.

 Konačno, Crna Gora je jedina država koja je stavila „rezervu“ na član 16 Evropske konvencije o državljanstvu.

U Engleskoj se to naziva cherry picking (biranje trešanja), što je naklonost i selektivan izbor (ovdje normi).

Ovo uprkos tom da je Evropska konvencija o državljanstvu 1997. bila rezultat rada Parlamentarne skupštine, Upravnog komiteta za ljudska prava (CDDH), Evropskog Komitet eksperata za višestruko državljanstvo (CJ-PL), preimenovan u Komitet eksperata za državljanstvo (CJ-NA) Evropskog komiteta za migracije (CDMG), Ad Hoc Komiteta pravnih savjetnika za međunarodno javno pravo (CADHI) kao i Komiteta eksperata za porodično pravo (CJ-FA), što je finalizovao in fine Evropski komitet za pravnu saradnju (CDCJ) 29. 11.1996. Tu rezervu Crna Gora treba pisano povući po članu 29 stav 3 EKD Generalnom sekretaru Savjeta Evrope. Imperativna zabrana diskriminacije prilikom državne sukcesije je dodatno slojevitija i složenija zbog mnoštva isprepletanosti odnosa sa svim republikama bivše SFRJ a najviše s Republikom Srbijom kao drugom članicom SRJ u svim oblastima ljudske egzistencije, sfere ličnih života, krvnog srodstva, ekonomije, zdravstva, istorije. Zlostavljačko postupanje sa srpskim stanovništvom SFRJ i SRJ koje čini veliki dio i Crne Gore bilo je zarad viših interesa (najmanje državnih), kako ih god ko razumijevao i to bio u stanju, ali zašto je dalje nastavljeno?Nakon 3. juna 2006. Ustav i koneksni zakoni u vezi državljanstva su još izoštravali i ekstremno perfidizovali stanje što objašnjava da to nije bila stvar nezavisnosti države Crne Gore već aritmetičke formule ostanka na vlasti „četvrtvjekovne totalitarne elite“. Upravo je to uzrok postojeće histerije i frustristranosti. Bivša elita je bila uvjerenja da oktroisano i odsječeno u jednom istorijskom zamahu biračko tijelo po ukusu i mjeri te elite, održavaće tu elitu na vlasti ili blizu nje na površini, i tako time – spriječiti napredak Crne Gore. 

Grafike zemalja koje ne prihvataju dvojno i višestruko državljnastvo nećemo moći naći putem primjerene komparativne metodologije pandan Crnoj Gori. To svakako nijesu Kina i Indija jer je svima poznat njihov imanentan problem, ne34će ni Japan koji zbog svoje inherencije u domenu deficita prostora u tom kontekstu nema mogućnost primjene, a neće nam biti valjda uporednik i uzor Iran koja predvodi korpus zemalja ideje isključivog državljanstva. Slabi su izgledi da agenda Teherena može biti primjer Crnoj Gori. 

Takođe ni Surinam, Bangladeš, Liban, Katar, Madagaskar. U javnom prostoru se najučestalije i veoma uporno zastupa poređenje Crne Gore sa San Marinom i Andorom, bez podataka da ove države Andora 468 km² plus San Marino 62 km2  imaju 4 puta manje površine od opoštine Nikšić (2.065 km2) a po broju stanovnika 33.000 San Marino plus Andora 85.000 stanovnika približno opštini Nikšić. Tu je manji problem komparative jer te mikrodržavice uopšte nisu članice Evropske unije, Andora je francusko/špansko-katalonski posjed. Šefovi te državice su udruženo francuski predsjednik Makron i buskup Žon Enri Vives. Dok je kod San Marina slučaj da je riječ o nespornoj italijanskoj egzotičnoj mikro-republici. Ni njihova svrha i sadržaj kao niti jedan smislen uporednik, paralela nema nikakve relevantne veze s Crnom Gorom. To tako biva kada se mješaju babe i žabe.

Zaključno, u ovom momentu dvojno državljanstvo je zastupljeno u 24 od 27 zemalja EU sa tendencijom i sa specifičnostima na koje je ranije ukazano a da na svjetskom nivou približno 160 od 193 država ima zastupljenu tu ustanovu sa tendencijom daljeg akceptiranja uticajem Njemačke, izuzev tvrdog stava Irana. Nije vjerovatno i ne treba dugo promišljati i donijeti adekvatnu odluku u vezi sa usvajanjem predmetnog pravnog instituta.

Komparativna metodologija ima svoje zakonitosti, pa ćemo zaključiti da je uvođenje dvojnog državljanstva po ugledu na zemlje evroatlanstke provenijencije, putem preciznih novela zakona o državljanstvu nije sporno.

Pravna sigurnost, državna nezavisnost i suverenost ne može biti ni razložno pojmovno dodirnuta, izuzev što to jeste trenutno propagandno partijski poželjno, ali će ubrzo utihnuti, pa će se u poboljšanju date normative nesumnjivo pridružiti upravo oni oponentni, jer nakana nove vlasti nije nikakvo rušenje države već bolji život.

Uvođenje dvojnog državljanstva treba realizovati kroz heteronomne pravne norme Zakona o crnogorskom državljanstvu (opštost), da važi za sve i svakog a ne bilateralnim ugovorima (s Makedonijom 2009. zaključen, i ratifikovan u Makedonskom parlamentu, a kod nas prećutan)) u skladu sa članom 45 Ustava, jer se po članu 2 stav 1 Zakona o crnogorskom državljanstvu, crnogorski državljanin koji ima državljanstvo i druge države smatra (presumira-pretpostavlja) crnogorskim državljaninom u postupku pred organima Crne Gore.

Predmetni dio je bio svedeno posvijećen ustanovi dvojnog državljanstva, ali bez političkih prava i sloboda.

Stoga se ovaj deo tiče minimalističkih nepolitičkih prava državljana koje stanje beznađa je napitoresknije dala nemački teoretičar politike i filozof jevrejskog porijekla Hana Arent u „Porijeklu totalitarizma“: Kada nekom oduzmete ili ne date državljanstvo, to je kao da mu oduzmete svjetovnost, (…) Čovjek, koji nije ništa drugo nego čovjek, gubi upravo one karakteristike koje omogućavaju drugim ljudima da prema njemu postupaju kao prema drugom ljudskom biću (…) Oni bi mogli da žive i mogu da umru a da ne ostave ama baš nikakav trag“. Itorijska vertikala prati državljanstvo kao institut podanika-štva pojedinca nekoj vlasti do vjernosti državama bez obzira na vlast uz uvažavanje prava na dostojanstvo u sklopu ljudskih prava: od podanika do državljanina.

U drugom dijelu autor će obrazložiti jasan i proveriv način i strukuriranje biračkog prava na temelju stvarnog (a ne nominalnog i fiktivnog) prebivališta u Crnoj Gori, da samo oni kojima je to centar životnog dešavanja (tačke korelacije – vezivanja: stan/kuća, posao, porodica itd) mogu i jesu vlasni ostvarivati biračko pravo, što je ustavni kumulativ uz dvojno državljanstv, ali bez pravnovaljane i bez dovoljno pouzdane zakonske razrade. Drugim dijelom će se dati osvrt na „projekat“ zakona i podzakonskih akata i kako, šta dalje – de lege ferenda.