U Pljevljima je proteklih dana sa početkom grejne sezone zabilježeno i povećanje štetnih materija u vazduhu. Posebno se to odnosi na izuzetno visoka satna prekoračenja Sumpor dioksida proteklih nekoliko dana, a u vremenu od 13 do 19 časova. Ipak rekordno prekoračenje je zabilježeno u subotu 24 oktobra u 16 časova kad su koncentracije SO2 dostigle 737.9ug/m3 iako su propisane granične vrijednosti za jednočasovnu srednju vrijednost (350 μg/m3).

Posebno zabrinjava činjenica da su prekoračenja trajala 5 sati u kontinuitetu i da od nadležnih nije bilo nikakvog upozorenja da je vazduh u to vrijeme bio izuzetno zagađen. Činjenica je da su izmjerene satne koncentracije SO2 bile 3 sata iznad 500µg/m3 od 16-18 časova.

Prag upozoravanja za sumpor(IV)oksid SO2 smatra se prekoračenim kada izmjerene srednje satne koncentracije prelaze 500 µg/m3. Prekoračenja praga upozoravanja mjere se ili predviđaju u roku od tri uzastopna sata.
Stanje pripravnosti koje označava postojanje rizika od prekoračenja je u praksi utvrđeno kao prekoračenje 80% vrijednosti praga upozoravanja (400 µg/m3) tokom tri uzastopna sata.

Nadležni u Agenciji za zaštitu prirode i životne sredine Crne Gore su prošle godine planirali da u saradnji sa nadležnima u opštini Pljevlja obezbjede video bimove u užem dijelu grada na kojima bi se mogle pratiti on lajn informacije o trenutnom stanju kvaliteta vazduha u gradu ali do realizacije posla očito nije došlo. Ne treba posebno podsjećati koliko bi to moglo uticati na očuvanje zdravlja građana jer bi se u vrijeme velikih koncentracija štetnih materija u vazduhu manje zadržavali na otvorenom prostoru.

Milorad Mitrović direktor ekološkog društva „Breznica“ u vezi sa slučajevima prekomjernih satnih koncentracija Sumpor dioksida u vazduhu iznad Pljevalja a koji je bio i član komisije za izradu kratkoročnog akcionog plana za Pljevlja, za portal „PV Informer“ je izjavio da se u Pljevljima kontinuirano zagađuje vazduh, zemlja i vodaa da najveći izvor emisija sumpor(IV)oksida (SO2) nastaje sagorijevanjem fosilnih goriva u energetici,
odnosno, kada su u pitanju Pljevlja – TE Pljevlja. Ne treba zaboraviti ni sagorjevanje uglja u rudničkim kopovima.Sagorijevanje fosilnih goriva u neindustrijskim ložištima odnosno kotlarnicama za grijanje stambenih i javnih objekata drugi su izvor emisija sumpor(IV)oksida (SO2). Treći izvor emisija nastaje sagorjevanjem uglja u individualnim domaćinstvima.

Mitrović navodi da zabrinjava da je prolongiran rok ekološke rekonstrukcije prvog bloka TE Pljevlja čijom rekonstrukcijom je planirana izgradnju sistema za osumporavanje, izgradnju sistema za  denitrifikaciju, izgradnju sistema za tretman otpadnih voda, rekonstrukciju unutrašnjeg sistema transporta pepela i šljake, rekonstrukciju pomoćne kotlarnice itd. Ekološkom rekonstrukcijom obezbijediće se i izvor toplote za grad, a EPCG je planirala donirati i 2 miliona eura Pljevljima za primarni toplovod, čime bi se stavila tačka na rješavanje ekoloških problema Pljevalja.

„Zbog poznate problematike sa stanjem kvaliteta vazduha u Pljevljima i značajnog uticaja meteoroloških uslova u hladnom dijelu godine na povećanje koncentracije čestica u Pljevljima, odavno je bilo neophodno da se izvrši uporedna analiza stanja. Nalazi studije koja je urađena prije nekoliko godina je ono što je bilo mišljenje i tvrdnja struke: da u pljevaljskoj kotlini – urbani dio, meteorološki uslovi imaju fundamentalni značaj za stanje kvaliteta vazduha. Upravo nepovoljni i ekstremni meteorološki uslovi su bili jedan da najvažnijih razloga za loše stanje kvaliteta vazduha u zimskim mjesecima“, ukazivao je Branko Micev iz Zavoda za hidrimeteorologiju i sezmologiju.

U zimskim mjesecima dolazi do formiranja temperaturnih inverzija i “jezera hladnog vazduha” ispunjenih maglom. To znači da meteorološka situacija u tom ambijentu limitira volumen atmosfere u kojem će se izvršiti raspoređivanje zagađujućih materija-čestica koje ista ta sredina emituje. Temperaturna inverzija je slučaj kada temperatura sa visinom, udaljavajući se od tla pa uvis, raste. Ona prirodno treba da opada. Sloj od površine zemlje do visine do koje se temperatura ponaša ”inverziono” zove se sloj inverzije. Upravo u tom sloju (od površine tla pa uvis) situacija sa stanjem kvaliteta vazduha je najgora.

Ministarstvo održivog razvoja i turizma donijelo je Kratkoročni akcioni plan u avgustu 2017.godine za opštinu Pljevlja u slučaju prekoračenja ili rizika od prekoračenja praga upozoravanja za sumpor(IV)oksid SO2.

Prag upozoravanja za sumpor(IV)oksid SO2 smatra se prekoračenim kada izmjerene srednje satne koncentracije prelaze 500 µg/m3. Prekoračenja praga upozoravanja mjere se ili predviđaju u roku od tri uzastopna sata.
Stanje pripravnosti koje označava postojanje rizika od prekoračenja je u praksi utvrđeno kao prekoračenje 80% vrijednosti praga upozoravanja (400 µg/m3) tokom tri uzastopna sata.

POSTUPANJE U PERIODU U KOJEM POSTOJI OPASNOST OD PREKORAČENJA
PRAGA UPOZORENJA ZA SUMPOR(IV)OKSID SO2 ILI JE PRAG UPOZORENJA
PREKORAČEN

Prvi korak – stanje pripravnosti – obavještavanje mreže institucija za sprovođenje akcionog plana
Drugi korak – Upozorenje (prekoračen prag) obavještavanje javnosti
Treći korak – trajanje prekoračenja 3 h – prvi set mjera
Četvrti korak – trajanje prekoračenja preko 12 h – drugi set mjera
Peti korak – trajanje prekoračenja preko 24h – treći set mjera
Šesti korak–Prestanak sprovođenja mjera, povratak na normalno stanje – 24h su srednje satne koncentracije ispod granične vrijednosti (350 µg/m3).

Prvi korak – stanje pripravnosti – obavještavanje mreže institucija za sprovođenje akcionog plana.
Mreža institucija/kontakt osobe za sprovođenje akcionog plana dobijaju informaciju o izmjerenim koncentracijama koje su iznad 80% praga upozoravanja.
Izdaje se upozorenje velikim zagađivačima da se pripreme za moguću privremenu obustavu rada.
TE Pljevlja treba da obezbijedi dovoljne zalihe uglja, za slučaj privremene obustave isporuke uglja iz Rudnika uglja.
TE Pljevlja dostavlja Agenciji za zaštitu prirode i životne sredine satne podatke o emisijama izmjerenim automatskim analizatorima instaliranim na dimnjaku TE.

Drugi korak – Upozorenje (prekoračen prag) obavještavanje javnosti
Mreža institucija/kontakt osobe za sprovođenje akcionog plana dobijaju informaciju o izmjerenim koncentracijama koje su iznad praga upozorenja.
Agencija za zaštitu prirode i životne sredine obavještava javnost,postavljanjem saopštenja za javnost na sajt Agencije i šalje obavještenje svim elektronskim i štampanim medijima.
Institut za javno zdravlje intenzivira aktivnosti – izdavanje preporuka za zaštitu zdravlja tokom visokog prisustva zagađujućih materija u vazduhu.
Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju vrši analizu meteorološke situacije i dostavlja izvještaje mreži institucija.
Centar za ekotoksikološka ispitivanja vrši dodatne provjere statusa rada instrumenata.
Lokalna samouprava odnosno Opštinski tim za upravljanje u vanrednim situacijama je u stanju pripravnosti i izdaje saopštenje za građane putem lokalnih medija.
Veliki zagađivači su u stanju pripravnosti.

Treći korak – trajanje prekoračenja 3 h – prvi set mjera
Veliki zagađivači postupaju u skladu sa Preduzetnim planovima za akcidentne situacije – zaštitu i spašavanje i Opštinskim planom zaštite i spašavanja.

Agencija za zaštitu prirode i životne sredine, Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju,Ekološka inspekcija, predstavnici lokalne samouprave, CETI su u stalnoj komunikaciji u cilju analize dostupnih podataka i identifikacije uzroka zagađenja.
Institut za javno zdravlje intenzivira aktivnosti – izdavanje preporuka za zaštitu zdravlja tokom visokog prisustva zagađujućih materija u vazduhu na osnovu analize procjene rizika za zdravlje građana u skladu sa izmjerenim koncentracijama zagađujućih materija u vazduhu.
Lokalna samouprava odnosno Opštinski tim za upravljanje u vanrednim situacijama izdaje apel građanima u skladu sa Prilogom 9 Uredbe o utvrđivanju vrsta zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha.
Obavještava se elektronskim dopisom (mail-om) OKC 112 – Direktorat za vanredne sitaucije i MUP Crne Gore o tome da je nastupilo prekoračenje od 3h i da je na snazi treći korak Kratkoročnog akcionog plana za Opštinu Pljevlja u slučaju prekoračenja ili rizika od prekoračenja praga upozoravanja za sumpor(IV)oksid SO2.
Opštinski tim za upravljanje u vanrednim situacijama u koordinaciji sa PJ Uprave Policije uvodi zabranu kretanja za teretna motorna vozila ukupne mase preko 3,5 t u odredjenom vremenu na odredjenim saobraćajnicama.
Rudnik uglja zaustavlja svu mehanizaciju koja je na dizel pogon, kao i rad na kompletnnoj otkrivki Jagnjilo.

Četvrti korak – trajanje prekoračenja preko 12 h – drugi set mjera
Na snazi su prethodno definisane mjere.
Rudnik uglja zaustavlja otkopavanje i miniranje na aktivnom kopu.
Predstavncii mreže institucija su u stalnom kontaktu i daju preporuke za donošenje odredjenih odluka i pripremaju zvanično obavještenje za javnost i medije.
Pokreće se procedura obustavljanja rada lokalnih kolektivnih kotlarnica snage iznad 1MW, u skadu sa Zakonom o zastiti vazduha, po nalogu ekološke inspekcije i procedura obustavljanja rada svih kotlarnica instalisane snage do 1MW, po nalogu komunalne inspekcije.
Uvodi se zabrana kretanja motornih vozila čiji motori koriste dizel gorivo, osim za vozila policije, vozila hitne medicinske pomoći, vatrogasna-spasilačka vozila, vozila sa diplomatskim tablicama, vozila ministarstva odbrane i MUP-DVS, vozila taksi udruženja i ostala vozila sa odobrenjem.
Potrebno je osigurati nesmetan protok vozila na glavnim gradskim saobraćajnicama.
Primjenjuju se ostale mjere za koje Opštinski tim za upravljanje u vanrednim situacijama procijeni da mogu doprinijeti poboljšanju kvaliteta vazduha u skladu sa Opštinskim planom zaštite i spašavanja.
Privremena obustava nastave u školama i vrtićima.

Lokalna samouprava intenzivirano obavještava javnost o relevantnim informacijama i izdaje preporuke građanima.
Uvodi se pojačani nadzor nad zdravljem stanovništva – epidemiološka služba Pljevlja.
Ukoliko je prekoračenje sumpor(IV)oksida SO2 praćeno sa prekoračenjima koncentracija i PM čestica preporučuje se upotreba zaštitnih maski za boravak na otvorenom prostoru. Preporučuje se upotreba prečistača vazduha u domaćinstvima (kuće i stanovi) u zatvorenim postorijama, kao i upotreba prečistača vazduha u javnim objektima.
Pokreće se procedura za angažovanje mobilne automatske stanice u cilju vršenja uporednih mjerenja na reprezentativnim lokacijama.
Call centar Doma zdravlja Pljevlja uspostavlja 24-časovno dežurstvo.

Peti korak – trajanje prekoračenja preko 24h – treći set mjera
Na snazi su prethodno definisane mjere.
Opštinski tim za upravljanje u vanrednim situacijama prati razvoj situacije i daje preporuke za donošenje određenih odluka u skladu sa Opštinskim planom zaštite i spašavanja.
Totalna obustava rada lokalnih kolektivnih i indivudualnih kotlarnica.
TE Pljevlja radi sa smanjenom snagom bloka. Rudnik uglja obustavlja isporuku uglja TE Pljevlja.

Šesti korak – Prestanak sprovođenja mjera, povratak na normalno stanje, 24h srednje satne koncentracije su ispod granične vrijednosti (350 µg/m3).
Agencija za zaštitu prirode i životne sredine u saradnji sa Opštinom Pljevlja izdaje zvanično saopštenje za javnost o prestanku mjera koje su bile na snazi.

OBAVJEŠTAVANJE JAVNOSTI
U slučajevima prekoračenja pragova upozoravanja ili praga obavještavanja na osnovu člana 11 Uredbe o utvrđivanju vrsta zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha, organ uprave nadležan za poslove zaštite životne sredine (u daljem tekstu:

Agencija za zaštitu prirode i životne sredine), bez odlaganja obavještava javnost putem medija, najmanje tri puta dnevno.
O prekoračenju pragova upozoravanja ili praga obavještavanja iz stava 1 ovog člana, Agencija za zaštitu prirode i životne sredine obavještava javnost o sljedećim podacima:
1) o utvrđenom prekoračenju/prekoračenjima:

• lokacija ili područje prekoračenja;
• vrsta prekoračenog praga;
• početak i trajanje prekoračenja praga;
• najveća izmjerena jednočasovna koncentracija tokom trajanja prekoračenja i najveća srednja
  osmočasovna koncentracija za ozon;
  2) o prognozi za sljedeće poslijepodne/dan (dane):
• područje na kome se očekuje prekoračenje pragova upozoravanja i/ili obavještavanja;
• očekivane promjene zagađenja (poboljšanje, stabilizacija ili pogoršanje) zajedno sa uzrocima
  tihpromjena (kada su poznati);
  3) o ugroženom stanovništvu, mogućim zdravstvenim problemima i preporučenom ponašanju:
• informacije o ugroženim grupama stanovništva;
• opis očekivanih simptoma;
• preporučene mjere predostrožnosti koje, treba da preduzme ugrožena populacija;
• izvori dodatnih informacija;
  4) o preventivnim mjerama za smanjenje zagađenja i/ili izloženosti zagađenju:
• glavni izvori zagađivanja;
• aktivnosti koje treba preduzeti na smanjenju emisija.
  Agencija za zaštitu prirode i životne sredine obavještava javnost i u slučaju postojanja okolnosti zbog kojih može doći do prekoračenja pragova upozoravanja i obavještavanja.