Foto: Pixabay-

Bespovratna novčana sredstva za podršku rješavanju stambenog pitanja mladih porodica, opštinski dječji dodatak, nadoknade za novorođenčad, novčana pomoć siromašnima, besplatan boravak u vrtićima – neke su od mjera kojima rukovodstva pojedinih opština na sjeveru države pribjegavaju ne bi li zadržali stanovništvo. Ipak, brojke sa rezultata popisa ukazuju da je to nedovoljno i da mladi odlaze. Većina opština nema adekvatnu strategiju kako da zadrži stanovnike. Pojedine opštine „gledaju“ u Vladu očekujući pomoć i ukazuju da izvršna vlast još ne prepoznaje iseljavanje stanovništva kao prioritetni problem. Iz Vlade, odnosno Ministarstva regionalno-investicionog razvoja, ćute na pitanja Pobjede ovim povodom. Demograf Miroslav Doderović za Pobjedu kaže da je neprihvatljivo da se sjeverni region sa svim prirodnim bogatstvima nalazi u takvom stanju, uz neprimjeren odnos države.

Od 2011. do 2023. godine, kako pokazuju rezultati popisa, manje stanovnika imaju Bijelo Polje za 6.341 stanovnika, Pljevlja za 6.244, Berane za 3.326, Rožaje za 2.283, Mojkovac za 1.838, Kolašin za 1.615, Plav za 1.297, Andrijevica za 1.093, Plužine za 1.014, Gusinje za 635, Žabljak za 567, Šavnik za 482.

UZROCI MIGRACIJA

Doderović je istakao da su društvena i politička kriza, kovid, neefikasna administracija, loš zdravstveni sistem dodatno uticale na raseljavanje sa sjevera.

– Izbor strategije prisilne industrijalizacije u eri „teškog socijalizma“, i tranzicione neoliberalne strategije „bez socijalne odgovornosti“, razorili su ne samo privrednu i društvenu strukturu zemlјe i sjevera Crne Gore i devastirali demografsku osnovu Crne Gore. Društvena i politička kriza, kovid, neefikasna administracija, loš zdravstveni sistem su dodatno pogoršali situaciju – smatra demograf.

Negativan saldo demografskih procesa, ističe, dodatno se pojačava novim oblicima migracije visokokvalifikovane i obrazovne radne snage, bjegom stručnjaka u inostranstvo. Kazao je da su seobe ka područjima i mjestima gdje se „obrće i sliva novac“ dio i naše stvarnosti.

– Migracije, uglavnom sa sjevera Crne Gore i djelova središnje Crne Gore, već decenijama se odvijaju u dva smjera – ka zemljama srednje i zapadne Evrope ili SAD i ka Podgorici i jugu Crne Gore. Bolji obrazovni uslovi, viši standardi i bolje plaćeni stručni poslovi predstavljaju ključne motive potencijalnog odlaska iz zemlje. U opštinama koje karakteriše veći procenat iseljenika kao što su Gusinje, Plav, Rožaje, Petnjica ljudi se lakše odlučuju na odlazak, jer u iseljeništvu već imaju bliske rođake, rodbinsku mrežu koja im može pružiti pomoć u prvim godinama boravka u inostranstvu, pronalaženju odgovarajućeg zaposlenja, smještaja i slično – kaže Doderović, dodajući da je neravnomjeran regionalni razvoj bila karakteristika Crne Gore u prethodnom periodu.

Naročito je zabrinjavajuće, smatra Doderović, iseljavanje visokoobrazovanog kadra i mladih na kojima bi trebalo da počiva ekonomski razvoj i demografska obnova.

– Negativne demografske promjene/iseljavanje produkuju spiralu deinvestiranja i direktno smanjuju prostor za budući ekonomski oporavak. Najbolji kadrovi napuštaju regiju sjevera u kojima ne mogu da valorizuju svoje znanje i vještine, a potencijalnim investitorima nedostaju menadžeri i kadrovi na koje bi se mogli osloniti. Crna Gora je od investitora prepoznata kao zemlja sa niskom mobilnošću ljudskih resursa, gotovo da je nemoguće naći odgovarajući kadar koji je spreman da se iz Podgorice ili juga preseli u sjeverni region. Ne postoji osjećaj perspektive, nade da će sjutra biti bolje – poručuje on.

Međutim, dodaje, ono po čemu je Crna Gora drugačija od ostalih u aktuelnom istorijskom trenutku, jeste odsustvo bilo kakve javne rasprave o lošim podacima iz problematike bijele kuge (regionalnog razvoja) koja je „zacarila“, kao i načinima borbe  protiv nje i posljedica (u gradu nema šta da se radi, u selu nema ko da radi).

– Razvoj sjevera ima budućnost ako se obezbijedi bolji život po mjeri čovjeka, odnosno bolji životni standard, zasnovan na konkurentnosti, inovativnosti, unapređenju ljudskog kapitala, digitalizaciji, dekarbonizaciji i socijalnoj inkluziji – zaključuje Doderović.

– Razvoj sjevera ima budućnost ako se obezbijedi bolji život po mjeri čovjeka, odnosno bolji životni standard, zasnovan na konkurentnosti, inovativnosti, unapređenju ljudskog kapitala, digitalizaciji, dekarbonizaciji i socijalnoj inkluziji – zaključuje Doderović.

Naredne decenije demografska slika pogoršaće se u osam opština

Tokom narednih desetak godina demografska situacija će se pogoršati u Pljevljima, Beranama, Mojkovcu, Kolašinu,

Andrijevici, Plužinama, Žabljaku i Šavniku, poručuje profesor UCG, demograf Miroslav Doderović.

– U Plužinama, Šavniku i na Žabljaku situacija će biti dramatična sljedećih godina. Depopulacija će biti intenzivna – procjenjuje Doderović.

Koji je doprinos Zajednice opština

Iz Zajednice opština za Pobjedu su kazali da je Zakonom o planiranju prostora koji je donijet 2017. godine oduzeta nadležnost lokalnim samoupravama za donošenje lokalne planske dokumentacije, što je za posljedicu imalo stagnaciju u razvoju opština i mnoge propuštene investicije zbog nepostojanja planskih pretpostavki.

– Dovoljno je reći da je prije 2017. godine samo u Glavnom gradu usvajano prosječno 14 DUP-ova godišnje, dok je poslije 2017. godine država u prosjeku donosila samo četiri plana, poručuju iz Zajednice opština.

Zbog toga, su, kako kažu, uspjeli da definišu zakonska rješenja kojim se vraća nadležnost opštinama za pripremu i donošenje lokalnih planskih dokumenata i izdavanje građevinskih dozvola.

– Zajednica opština svih ovih godina se zalagala za decentralizaciju u ovoj oblasti. Kroz redovnu saradnju i komunikaciju sa Ministarstvom prostornog planiranja, urbanizma i državne imovine uspjeli smo da definišemo zakonska rješenja

kojim se vraća nadležnost opštinama za pripremu i donošenje lokalnih planskih dokumenata i izdavanje građevinskih dozvola za objekte površine do 3000 m2. Nova rješenja definisana su Prijedlogom zakona o uređenju prostora i Prijedlogom zakona o izgradnji objekata koje je Vlada utvrdila na sjednici održanoj u decembru 2024. godine – poručuju oni, te dodaju da se nadaju da će njihova dobra saradnja u pripremi ova dva zakonska rješenja biti model za dalji nastavak saradnje sa centralnim nivoom vlasti u cilju boljeg razvoja lokalnih samouprava na zadovoljstvo svih naših građana.

Pored rada na legislativi, Zajednica opština, dodaju, pokrenula je projekat povezivanja zdravstvenog, eko, ruralnog i drugih vidova turizma sa organskom poljoprivrednom proizvodnjom i zdravim stilovima života u svim crnogorskim opštinama, uz podizanje turističkog brenda na novi ’BIO & EKO’ nivo što će, kako kažu, poboljšati lokalnu ekonomiju i smanjiti migracije iz sjevernog regiona, a naročito ruralnih područja.

ANDRIJEVICA

Na osnovu rezultata popisa stanovništva iz 2023. godine u Andrijevici se smanjio broj stanovnika za oko 1.000. Opština se, kako kažu, već duži period bori sa problemom iseljavanja stanovništva. U cilju sprečavanja odlaska stanovnika, kako kažu, stipendiraju najuspješnije studente, daju besplatne udžbenike osnovcima, obezbjeđuju im prevoz, izdvajaju socijalna davanja siromašnima, naknade za novorođenu djecu.

– Finansirali smo dvije godine prevoz učenika u susjednu opštinu, dok Ministarstvo prosvjete nije riješilo problem sa prevozom učenika između opština i organizovalo isti – ističu iz te opštine.

Strateški plan razvoja opštine nemaju od 2022. godine. Novi, koji će važiti do 2030. godine je, kako kažu, u izradi.

– U toku je izrada strateškog plana razvoja opštine Andrijevica za period od 2025. do 2030. u kome će se precizirati konkretne mjere i programi koji će, nadamo se, suzbiti migraciju stanovništva iz naše opštine. Postojeći strateški plan je istekao 2022. godine, i novi nije još donesen zbog krize vlasti i nefunkcionisanja lokalnog parlamenta. Novi strateški plan je bio pripremljen za period od 2023. do 2027. godine i poslat je na davanje saglasnosti nadležnom ministarstvu, nedugo zatim je došlo do navedenog nefunkcionisanja lokalnog parlamenta – kažu iz lokalne uprave Andrijevice.

Navode da u planu imaju izgradnju nekoliko infrastrukturnih objekata (stadion malih sportova, hala sportova i balon sala), koji će, ističu, stvoriti adekvatne uslove za obavljanje školskih, sportskih i rekreativnih aktivnosti. Izgradnjom planiranih infrastrukturnih objekata, dodaju, stvoriće se preduslovi za otvaranje novih radnih mjesta.

BIJELO POLJE

Opština Bijelo Polje je svjesna problema iseljavanja stanovništva, koji nije samo izazov za ovaj grad već i za mnoge razvijenije zemlje. Iseljavanje predstavlja složen problem koji zahtijeva sistemske i dugotrajne mjere na svim nivoima vlasti, poručuju iz te opštine.

– Kroz modernizaciju putne mreže i povezivanje ruralnih područja sa gradom čime dobijamo lakši pristup školama i zdravstvenim ustanovama, a kroz rad na infrastrukturi otvaramo mogućnost za nove biznis ideje za naše sugrađane – ističu iz Opštine.

Kapitalni projekti, valorizacija Đalovića pećine i Ski-centar Cmiljača bi znatno uticali razvoju sjevera ne samo u Bijelom Polju već i u čitavom regionu.

– Na štetu građana, dodaju, prethodne tri vlade su obustavile radove na ova dva ključna projekta koji igraju značajnu ulogu u ekonomskom razvoju naše zemlje čime bi se stvorili uslovi za otvaranje novih radnih mjesta – navode oni.

Izdvajaju, dodaju, naknade za novorođenčad, školski pribor za osnovce, stipendije za najbolje studente koje su, kako kažu, u prethodnoj godini udvostručene. Za one koji svoju budućnost vide kroz razvijanje biznisa, Opština Bijelo Polje, kako kažu,

izdvaja subvencije za mlade preduzetnike kao i žene preduzetnice, kao svojevrstan start up za početni period.

– Na teritoriji opštine je formirano šest biznis zona čime se uklanjaju biznis barijere u našem gradu. Kroz dobru saradnju sa dijasporom otvara se mogućnost za jačanje veza i potencijalne investicije. Izgradnja rekreativnih zona i podrška sportskim klubovima pokazuje da ulažemo u zdrav život naših sugrađana ne mareći za njihovu dob. Samim tim, uložili smo više od 100.000 eura na ugradnju prečišćivača za vazduh – navode iz opštine.

Poručuju da država još ne prepoznaje problem iseljavanja.

– Iako preuzimamo brojne mjere, suočeni smo sa mnogim izazovima jer država još uvijek ne prepoznaje problem iseljavanja kao prioritet. Naš grad će nastaviti da sprovodi politiku razvoja i opstanka, ali za dugoročnije rješavanje problema neophodno je veće razumijevanje državnih institucija, jer nijedna opština to ne može učiniti samostalno – kažu iz ove lokalne uprave.

ŠAVNIK

– Demografski izazovi u Šavniku, kao i u mnogim manjim opštinama, često uključuju starenje populacije, migracije mladih ka većim gradovima, smanjenje nataliteta i ekonomske poteškoće. Nas stanje migracija, već izvjesno vrijeme opterećuje, pa shodno tome već duži period se bavimo rješavanjem tog izazova. Postoje mjere koje već sada daju rezultate, tj. da ih nemamo migracioni saldo bio bi i veći, poručuju iz Opštine Šavnik.

Riječ je, kako kažu, o mjerama koje podstiču natalitet, programima podrške mladima, projektima poboljšanja infrastrukture, razvoja turizma, podsticanja ekonomskog razvoja.

– Dajemo naknadu za novorođenu djecu od 500 do 1.500 eura. Plaćamo vrtić za svu djecu. Stipendiramo sve učenike srednje poljoprivredne škole – ističu i dodaju da stipendije imaju i redovni studenti.

Izgradili su dječja igrališta, izdvajaju novac za školski pribor, organizuju školu skijanje i školu šaha. Takođe, ističu, pomažu seoskim domaćinstvima u vidu subvencija za uzgoj i proširenje stočnog fonda, razvoj agrarne proizvodnje u novije vrijeme i turističke djelatnosti.

– Agrarni budžet iz godine u godinu raste i na nivou je od 0,4 miliona eura – ističu iz Opštine.

– Cijenimo da bi identičan pogled morao doći i sa nacionalnog nivoa. Tu, prije svega, mislimo na aktivnosti ministarstava poljoprivrede, turizma i prosvjete. Vjerujem da će nosioci tih državnih resora prepoznati potrebe našeg grada, kao uostalom i sličnih sjevernih krajeva. Život ne stanuje samo u centralnim djelovima države. Siguran sam da umijemo uzvratiti jer ovakve prirodne resurse i ljepote ima rijetko koja država u regionu – zaključuju iz šavničke lokalne uprave.

ROŽAJE

Rožaje imaju blagi rast stanovništva, ali, kako kažu, to ih obavezuje da u skladu sa mogućnostima ublaže negativna migraciona kretanja.

– Prema podacima popisa stanovništva iz 2023. godine, Rožaje ima 23.184 stanovnika sa uobičajenim mjestom boravka, dok je ukupno popisanih lica iznad 29.000. Ovi rezultati ukazuju da je u Rožajama zabilježen blagi rast broja stanovnika u odnosu na rezultate popisa iz 2011. godine, poručuju iz Opštine Rožaje.

Pozitivni pokazatelji nas ohrabruju, dodaju, ali i obavezuju da u skladu sa mogućnostima i nadležnostima ublažimo negativna migraciona kretanja građana Rožaja koja možemo posmatrati kao dio procesa ukupnih migracija stanovništva sjevernog dijela Crne Gore. Strateškim planom razvoja opštine Rožaje 2021-2025. i lokalnim akcionim planovima, JSL je tretirala ciljeve razvoja koji se svakako baziraju na prednostima i šansama koje postojeći demografski pokazatelji omogućavaju u pogledu dugoročnog razvoja – ističu iz rožajske opštine.

U tom smislu, dodaju, Opština ulaže napore u pogledu unapređenja lokalne infrastrukture i stvaranja uslova za kreiranje novih investicija i radnih mjesta.

– Razvojni projekti čija je realizacija u toku, a koji se prije svega odnose na razvoj zimskog turizma, zaštite životne sredine, projekti za razvoj i podsticaj preduzetništva, projekti finansirani od EU, subvencije poljoprivrednim proizvođačima i dr. su kategorije kojima se podstiče ostanak mladih na ovom području. Takođe, lokalna uprava u kontinuitetu pruža podršku razvoju kulture i sporta, sportskim organizacijama, kulturno-umjetničkim društvima, NVO sektoru i drugim organizacijama gdje egzistira veliki broj mladih čime se osigurava kvalitetan ambijent za ostanak i dalji razvoj mladih – navode oni.

Takođe, Opština izdvaja novčanu pomoć siromašnima, učenicima, studentima. Obezbjeđuju školski pribor, sufinansiraju prevoz đacima, te plaćaju poklon-paketiće predškolcima.

Doderović ističe da je neprihvatljivo da se sjever države sa svim prirodnim bogatstvima koje ima u vidu hidropotencijala, poljoprivrednih površina, stočnog fonda, rezervi uglja, cinka, olova, turističkih potencijala, nalazi u ovakvom stanju, uz neprimjeren odnos države.

– Iako bogat prirodnim resursima i velikim potencijalom za razvoj svih oblika turizma, sjeverni region karakteriše slaba razvijenost, veliki odliv stanovništa posebno mlađeg i obrazovanog, kao i najveći rizik od siromaštva – ističe on.

Politika ravnomjernog regionalnog razvoja, poručuje, treba da podstakne bolje korišćenje prirodnih potencijala u nerazvijenom područjima. Značajnija emigracija, podsjeća on, počela je poslije 80-ih godina prošlog vijeka.

PLJEVLJA

– Prema posljednjem popisu stanovništva, u Pljevljima živi svega 24.134 stanovnika. Prema popisu iz 2003. godine u Pljevljima je živjelo 35.806 stanovnika. Dakle, za proteklih 20 godina Pljevlja su izgubila 11.672 stanovnika, što predstavlja poražavajući rezultat. Prosječna starost stanovništva u opštini Pljevlja iznosi 46 godina, što takođe predstavlja poražavajući podatak koji našu opštinu svrstava u sami vrh opština sa najstarijim stanovništvom – rečeno je Pobjedi iz Opštine Pljevlja.

Pljevlja

Da bi se negativni trend prekinuo, lokalna samouprava preduzela je niz mjera.

– Jedna od najvažnijih mjera, a koja se odnosi na zadržavanje mlađeg stanovništva su bespovratna novčana sredstva za podršku rješavanju stambenog pitanja mladih porodica sa teritorije opštine

Pljevlja. Već treću godinu zaredom Opština Pljevlja je budžetom opredijelila sredstva kojim će se sufinansirati kamate na stambene kredite maksimalno do 100 eura na deset godina. Pravo učešća na ovom javnom pozivu imaju mlade porodice, bračni ili vanbračni supružnici, kao i samohrani roditelji koji prvi put rješavaju svoje stambeno pitanje – ističu iz pljevaljske opštine.

Opština Pljevlja, dodaju, jedina je opština u Crnoj Gori u kojoj djeca pored državnog primaju i opštinski dječji dodatak.

– Dječji dodatak od 30 eura isplaćuje se djeci do 18 godina sa prebivalištem u Pljevljima, dok se 50 eura isplaćuje djeci čiji su roditelji korisnici materijalnog obezbjeđenja porodice, dodatka za njegu i pomoć i lične invalidnine. Za sprovođenje ove mjere Opština Pljevlja godišnje izdvaja skoro 1,3 miliona eura – dodaju oni.

Treća mjera jeste sprovođenje programa energetske efikasnosti u saradnji sa Eko-fondom, a sve u cilju kako bi se smanjila zagađenost u našoj opštini.

– Ovaj program se odnosi na ugradnju termoizolacije, zamjenu dotrajale stolarije, ugradnju klima uređaja i peći na pelet po subvencionisanim cijenama u iznosu od 60 odsto. Zbog unapređenja životne sredine i smanjenja zagađenja vazduha Opština Pljevlja svake godine subvencioniše nabavku peleta svojim građanima po subvenciji od 50 odsto. Građani Pljevalja imaju pravo na kupovinu po dvije tone peleta. Pravo na ovu subvenciju trenutno ostvaruje više od 1.300 korisnika – ističu iz lokalne uprave.

Još jedna u nizu odluka, a koja se tiče građana Pljevalja, jeste odluka o sufinansiranju troškova medicinski potpomognute oplodnje.

– Razlozi za donošenje ove odluke su nizak natalitet i negativan prirodni priraštaj u opštini Pljevlja – poručuju čelnici opštine.

Neprofesionalnost ili nezainteresovanost

Pobjeda nije uspjela da dobije odgovore iz opština Žabljak i Nikšić. Iz Opštine Žabljak odgovor je bio:,,Rekli su da vam prenesemo da nemamo kontakt PR-a“, a nakon još nekoliko naših poziva: ,,Odgovori su u razmatranju, ne znam da li će vam poslati“.

Uskraćeni smo i za odgovore iz Opštine Nikšić, čije rukovodstvo ni raspisani izbori nijesu podstakli da odgovore na pitanja o ovako važnoj temi.