• Kapitalni budžet, koji čini manje od 10% izdataka budžeta je zabrinjavajuće nizak; ovakav rast tekuće potrošnje nije opravdan; a na drugoj strani – bilo je moguće napraviti uštede dovoljne da se planirano novo zaduživanje smanji makar za 100 miliona eura, ili bar poveća kapitalni budžet za isti iznos – ocijenila je za Bankar prof. dr Maja Baćović, profesorica na Ekonomskom fakultetu u Podgorici, komentarišući predlog državnog budžeta za 2025. godinu.
• Ukazala je i da obaveze po osnovu kamata na javni dug čine 2% BDP-a, i to je iznos koji odgovara gotovo polovini rashoda za obrazovanje u Crnoj Gori, ili je dvostruko veći od ulaganja u nauku, pa bi možda bilo razvojno bolje da se godišnje dio od tih 150 miliona € uloži u infrastrukturu (npr. rekonstrukciju aerodroma), nauku ili obrazovanje.
• Baćović je ocijenila da je poresko opterećenje u Crnoj Gori na sličnom nivou kao i 2015, izmedju 33-34% BDP-a, tako da je samo riječ o preraspodjeli, a ne fiskalnoj liberalizaciji, i to onoj preraspodjeli koja podstiče rast tekuće potrošnje a ne rast cjenovne konkurentnosti crnogorskih proizvoda.
• Ona je podsjetila i na nedavno objavljeni izvještaj OECD-a o Crnoj Gori, koji je ukazao na nekonkurentnost stope PDV-a u Crnoj Gori, koja je sad već za 2% viša u odnosu na zemlje iz okruženja i zemlje članice OECD.

-Visoka javna potrošnja i glomazni javni sektor negativno utiču na ekonomski rast, i oni nijesu novina u ekonomiji Crne Gore. Ali ta istorija ne znači da se javne finansije u sadašnjosti i budućnosti ne trebaju voditi na način koji će rezultirati efikasnijom i manje skupom državnom administracijom. Najavljeni predlog budžeta ide više u pravcu povećanja već ionako visoke javne potrošnje, i odslikava fiskalnu politiku koja, po mom mišljenju, nije razvojna niti doprinosi dugoročno razvoju Crne Gore – ocijenila je Baćović za Bankar.

Rast primarnog deficita zbog rasta tekuće potrošnje

Predlogom budžeta za 2025. godinu predviđen je rast tekuće budžetske potrošnje za 6,4%, po većoj stopi od stope rasta prihoda po osnovu poreza i doprinosa od 6,1%, što sve vodi rastu primarnog deficita, koji je ove godine planiran na 1,5% BDP-a (prethodne godine je planiran na nivou od 1,3% BDP-a).

-Da li je opravdan ovakav rast tekuće potrošnje? Mislim da nije, naročito ako pogledamo pojedinačne kategorije. Npr. rashodi za lična primanja koja se finansiraju iz budžeta su 23% veći u odnosu na plan za 2024. godinu. Da li nam je neophodan rast rashoda za usluge od 35% u odnosu na plan za 2024. godinu? Da li je bilo moguće napraviti uštede dovoljne da se planirano novo zaduživanje smanji makar za 100 miliona eura? Ili poveća kapitalni budžet za isti iznos? Mislim da jeste. Čak da je učinjen napor da se makar i 10 miliona preusmjeri na otplatu duga ili kapitalne investicije, bio bi to ipak pozitivan signal. Ali, većina tekućih izdataka je uvećana, smanjeni su samo simbolično troškovi materijala i rente – ocjenjuje ona,

Kapitalni budžet, koji čini manje od 10% izdataka budžeta je, ističe ona, zabrinjavajuće nizak, naročito u situaciji u kojoj crnogorska ekonomija gubi konkurentnost, i u kojoj se produktivnost smanjuje zbog nedovoljno razvijene infrastrukture, humanog kapitala, institucija, i ostalih determinanti ekonomskog rasta.

-Takođe, iako je program Evropa sad 2 najavljivan i kao model fiskalnog rasterećenja i domaćinstava i poslodavaca, poresko opterećenje u Crnoj Gori je na sličnom nivou kao i 2015. godine, izmedju 33-34% BDP-a, tako da je samo riječ o preraspodjeli, a ne o fiskalnoj liberalizaciji, i to onoj preraspodjeli koja podstiče rast tekuće potrošnje a ne rast cjenovne konkurentnosti crnogorskih proizvoda na međunarodnom tržištu ili/i investicija.

Smanjenje prihoda od doprinosa kompenzovano je rastom prihoda od poreza – planirani prihodi od poreza u 2025. godini su na nivou od 27,9% projektovanog BDP-a (projekcija BDP-a iz fiskalne strategije), dok su 2015. godine činili 22% BDP-a. Nedavno objavljeni izvještaj OECD-a o Crnoj Gori takođe je ukazao na nekonkurentnost stope PDV-a u Crnoj Gori, koja je sad već za 2% viša u odnosu na zemlje iz okruženja i zemlje članice OECD – kazala je profesorica Baćović.

Baćović ocjenjuje da je najavljeno novo zaduživanje takođe zabrinjavajuće, i ne samo u dijelu učešća javnog duga u BDP-u, već i u dijelu nastavljanja trenda kreiranja tekućih obaveza po osnovu kamata.

Obaveze po osnovu kamata na javni dug čine 2% BDP-a, i to je iznos koji odgovara gotovo polovini rashoda za obrazovanje u Crnoj Gori, ili je npr. više od dvostruko veći od ulaganja u nauku. Da li bi možda bilo razvojno bolje da se godišnje dio od tih 150 miliona € uloži u infrastrukturu (npr. rekonstrukciju aerodroma), nauku ili obrazovanje u Crnoj Gori – zapitala se ona.

Kada povećanje javne potrošnje vodi padu BDP-a

Baćović navodi i da su, možda čitaocima interesantni rezultati studije koju je još 2007. godine sprovela Svjetska banka[1] analizirajući fiskalnu politiku u zemljama Istočne Evrope i Centralne Azije.

-Rezultati studije su pokazali da visok nivo javne potrošnje vodi neefikasnijoj alokaciji resursa, dok potreba za finansiranjem potrošnje višim oporezivanjem destimuliše investicije, štednju i inovacije. Njihova analiza je pokazala da javna potrošnja veća od 35% BDP-a negativno utiče na ekonomski rast, pri čemu povećanje javne potrošnje za 1% umanjuje stopu rasta BDP-a prosječno 0,3–0,4% godišnje. Ovo je naročito karakteristično za ekonomije u kojima je državna administracija neefikasna, dok se efikasnom administracijom negativni efekti mogu znatno umanjiti. Struktura javne potrošnje takođe je važan faktor koji opredjeljuje razvojni karakter fiskalne politike. Rashodi u pravcu povećanja efikasnosti upotrebe proizvodnih resursa smatraju se produktivnim, kao i rashodi usmjereni na snaženje zaštite svojinskih prava, efikasnog pravnog sistema, nižih transakcionih troškova. Suprotno, visoki rashodi državne administracije, naročito ako vode birokratizaciji i smanjenoj efikasnosti državne administracije, u kombinaciji sa visokim troškovima odbrane, nisu stimulativni za ekonomski rast. Takođe, intenzivna socijalna politika može imati demotivišući efekat na tržište rada, kroz smanjenje motiva za produktivnom ekonomskom aktivnošću.  I poreski sistem utiče na rast. Progresivni porez na dohodak demotiviše investicije. Visoke poreske stope na zaposlene podstiču zapošljavanje u sivoj ekonomiji. Sa druge strane, indirektni porezi, kao porez na dodatnu vrijednost, imaju manje negativan direktan efekat jer ne demotivišu investicije i zapošljavanje, iako svaki njihov rast vodi smanjenju raspoloživog dohotka za ličnu potrošnju i štednju – ukazala je ona.