Savremene finansije sve više zavise od tehnologije koja transformiše način upravljanja novcem, a upravo zbog toga prva tema ovog serijala je FinTech – pojam koji mnoge asocira na savremene načine plaćanja iako je njegov razvoj počeo još nakon završetka Prvog svjetskog rata.

Piše: Ana Nives Radović

FinTech, kako i naziv sugeriše, spaja dvije ključne oblasti – finansije i tehnologiju. Iako je ovaj termin relativno nov, ono što označava odnosi se na više od vijek dugu istoriju transformacije načina pružanja finansijskih usluga i razmjene vrijednosti. Upotreba termina „FinTech“ počela je u londonskim bankarskim krugovima krajem 20. i početkom 21. vijeka, kako bi se opisali načini obavljanja finansijskih operacija uz pomoć tadašnjih tehnoloških dostignuća. Prvi put, izraz FinTech formalno je zabilježen 1993. godine, kada ga je Citicorp upotrijebio prilikom realizacije projekta Financial Services Technology Consortium. Međutim, godinama je ostao samo dio slenga uskih stručnih krugova u bankarstvu, sve dok 2013. godine nije ušao u širi medijski prostor. Upravo tada, u kontekstu digitalizacije bankarskih procesa, mobilnih plaćanja i, kasnije, blockchain tehnologije, FinTech je postao prepoznatljiv i među širom javnošću.

U ovom smislu je važno naglasiti da FinTech ne označava jednu specifičnu tehnologiju ili metod primjene, već je u pitanju termin koji pokriva širok spektar procesa u kojima tehnologija omogućava efikasnije upravljanje finansijskim resursima. Sve je počelo kreiranjem i uvođenjem prvog sistema za elektronski prenos novca, poznatog kao Fedwire, koji je nastao 1918. godine nakon Prvog svjetskog rata, u vrijeme kada je tehnološki napredak, naročito u oblasti telekomunikacija, počeo da bude izuzetno vidljiv. Fedwire je koristio telegrafski signal i Morzeovu azbuku, pružajući prve naznake ubrzanja finansijskih transakcija korištenjem dostupne tehnologije.

Već 1920. godine, Džon Mejnard Kejns, jedan od najuticajnijih ekonomista tog vremena, u svom djelu „Ekonomske posljedice mira“ predvidio je budućnost finansija kroz povezivanje tehnoloških inovacija sa potrebama tržišta. Ova vizionarska misao zapravo je predstavljala preteču modernih FinTech inovacija. Razdoblje od kraja 19. vijeka do polovine 20. vijeka, danas poznato i kao era FinTech 1.0, postavilo je temelj za dalji razvoj. Inovacije poput telegrafa i telefona omogućile su brže i efikasnije transakcije, pripremajući teren za digitalnoj revoluciji u drugoj polovini 20. vijeka.

Sredinom 20. vijeka, FinTech je ušao u novu fazu uvođenjem kreditnih kartica i bankomata, pa je već 1950. Diners Club lansirao prvu univerzalnu kreditnu karticu, omogućavajući korisnicima da plaćaju bez gotovine, što je bio izuzetno revolucionaran koncept tog vremena. Nedugo zatim, 1967. godine, Barclays banka u Londonu predstavila je prvi bankomat, čime su osnovne bankarske usluge postale dostupne van radnog vremena poslovnica. Ovi uređaji brzo su postali sastavni dio svakodnevnog bankarstva, a njihova upotreba je postala izuzetno popularna tokom 70-ih i 80-ih godina.

Taj period bio je ključan za dalji razvoj finansijskih tehnologija, naročito kroz uvođenje elektronskih sistema za transfer sredstava (EFT). Globalna mreža SWIFT, koja je uspostavljena 1973. godine, omogućila je bankama širom svijeta bržu i sigurniju razmjenu informacija i transakcija. Takođe, inovacije u platnim karticama dovele su do pojave čip kartica i prvih POS terminala tokom 1980-ih, što je omogućilo brže i lakše procesuiranje plaćanja na prodajnim mjestima.

Na prelazu iz 80-ih u 90-e, s dolaskom interneta, počeli su se javljati prvi oblici elektronske trgovine. Iako su rane e-trgovinske platforme bile nesavršene i nesigurne, one su otvorile vrata budućem razvoju onlajn plaćanja i digitalnog tržišta. Internet je, međutim, tek početkom 90-ih godina u potpunosti transformisao sektor finansijskih usluga, omogućivši bankama i kompanijama da nude onlajn bankarstvo, digitalno trgovanje i niz novih metoda plaćanja. Banka Wells Fargo je 1995. bio među prvim koje su svojim klijentima omogućile da obavljaju osnovne bankarske transakcije putem interneta, čime je korisnicima pružena veća fleksibilnost i kontrola nad finansijama.

PayPal, koji se pojavio 1998. godine, predstavljao je novu prekretnicu, omogućivši ljudima i malim biznisima obavljanje transakcija putem interneta bez potrebe za platnim karticama, obavljajući P2P (peer-to-peer) direktne transakcije. Istovremeno, e-trade platforme, kao što su E-TRADE i Charles Schwab, napravile su revoluciju na tržištu kapitala, omogućivši pojedincima direktan pristup trgovanju akcijama, uz značajno niže troškove od tradicionalnih brokera.

Nagli rast internet kompanija tokom kasnih 90-ih kulminirao je pucanjem dot-com balona 2000. godine. Iako su mnoge firme propale, one koje su preživjele, poput PayPala, nastavile su da budu još inovativnije. Finansijska kriza 2008. godine, iako razorna za tradicionalni finansijski sektor, dala je dodatni impuls razvoju FinTecha. Slabosti konvencionalnih institucija otvorile su vrata startapovima koji su počeli da nude alternativne usluge poput P2P kreditiranja i platformi za grupno finansiranje.

Ključna inovacija tog perioda bio je Bitcoin, koji se pojavio 2008. godine. Kao prva decentralizovana digitalna valuta, Bitcoin je zahvaljujući blockchain tehnologiji omogućio sigurne i transparentne transakcije bez posrednika. Ova tehnologija otvorila je vrata razvoju ne samo kriptovaluta, već i pametnih ugovora i decentralizovanih finansija (DeFi), a platforme kao što su Uniswap i Aave pokazale su potencijal DeFi sektora da omogući korisnicima finansijske usluge bez tradicionalnih posrednika.

FinTech danas transformiše sektor finansija na globalnom nivou. Kombinovanjem tehnologije i finansijskih usluga, smanjuje vrijeme i troškove, a digitalizacija omogućava širi pristup uslugama, posebno u zemljama u razvoju. Pored toga, automatizacija procesa i analitika zasnovana na vještačkoj inteligenciji donose efikasnije poslovanje, dok platforme poput P2P pozajmljivanja i InsurTech rješenja mijenjaju modele kreditiranja i osiguranja. Ipak, ova transformacija nosi i izazove, od regulatornih prilagođavanja do pitanja bezbjednosti podataka.

FinTech donosi inkluziju i inovacije, redefinišući standarde globalne finansijske industrije, pa je njegovo razumijevanje ključno za shvatanje savremenih finansijskih procesa jer ovakav spoj finansija i tehnologije značajno mijenja način na koji funkcionišu novčane transakcije, plaćanja i investicije. Danas su mnogi finansijski procesi digitalizovani, a inovacije postaju dio svakodnevnog poslovanja, pa je bez uvida u te tehnologije teško razumjeti modernu dinamiku tržišta, kretanje kapitala i nove modele upravljanja finansijama, koji su sve više oslonjeni na automatizaciju, brzinu i sigurnost koje FinTech omogućava.