Povećanje akciza na cigarete dovešće do pada broja konzumenata cigareta. Istovremeno, prihodi države od akciza će porasti, a smanjivaće se troškovi zdravstva za liječenje bolesti uzrokovane upotrebom duvanskih proizvoda.

Aktivni pušači, koji usljed rasta akciza i cijene cigareta, ostave cigare biće mnogo produktivniji i novac koji izdvajaju za cigarete preusmjeriće za druge, bitnije stvari.

To su glavni zaključci sa regionalne radionice za istraživače i novinare sa Zapadnog Balkana, koja je održana u Tirani sredinom sedmice, u organizaciji Development Solutions Associates, uz podršku „Džon Hopkins“ univerziteta (John Hopkins University). Cilj radionice bilo je poboljšanje saradnje između novinara i istraživača sa fokusom na fiskalnu i zdravstvenu politiku u vezi sa kontrolom duvana u kontekstu EU integracija.

Profesor Džefri Droup sa Univerziteta „Džon Hopkins“ kazao je da oko milijardu ljudi puši, a još 300 do 400 miliona koristi elektronske cigarete.

– Duvanski proizvodi se najviše koriste u istočnoj Evropi i nekim djelovima Azije. Upotreba duvana na Balkanu je među najvećim na svijetu. Oko 8 miliona ljudi umre svake godine zbog upotrebe duvanskih proizvoda, od čega milion pasivnih pušača. Pola pušača će umrijeti od bolesti izazvanih duvanskim proizvodima. Pušači žive u prosjeku 11 godina manje od nepušača – ukazao je profesor Droup.

Prema poslednjim podacima koje je predstavio, 38 odsto odraslih u Crnoj Gori su pušači. Iznad nas po tom parametru su Bosna i Hercegovina sa 41 odsto i Sjeverna Makedonija sa čak 45,4 procenta. Albanija ima najmanji procenat (25 odsto), dok je u Srbiji prevalenca ista kao u Crnoj Gori.

– Pušači su manje zdravi i ekonomski produktivni u odnosu na nepušače, jer ili odsustvuju s posla zbog bolesti ili uzimaju pauze tokom rada. Pušenje košta globalnu ekonomiju dva triliona dolara. To je dva odsto globalnog bruto domaćeg proizvoda (BDP). Duvanska industrija je negativan kontributor za ekonomiju. Više uzima nego što daje – istakao je Droup.

Istraživanja koja su sproveli, kako je naveo, pokazala su da se podizanjem akciza na cigarete i podizanjem cijena najbolje smanjuje upotreba cigareta.

– Kada se cijena poveća za 10 odsto, upotreba cigareta se smanjuje za četiri odsto. Vlade razmišljaju da će prihodi pasti ako dignu takse. Ali, u praksi imamo manje pušača, a zbog rasta cijena prihodi rastu. Jer rast prihoda je veći od smanjenja upotrebe duvanskih proizvoda – konstatovao je američki profesor.

Smatra da bi akcize od 90 eura na 1.000 paklica bile dobar start za zemlje zapadnog Balkana, ali bi akcize trebalo podići na 200 eura na hiljadu paklica, kako bi cigarete bile manje pristupačne.

– Takođe, potrebno je da cijene cigareta budu izjednačene na Zapadnom Balkanu, da ne bismo imali situacije da se kamionom prelazi granica i kupuju cigarete – dodao je Droup.

On je istakao da pušači jako reaguju na cijenu, te da nije tačno da akcize na cigarete, odnosno veće cijene, ne mijenjaju navike.

– Siromašni građani imaju veće šanse da prestanu da puše. Trebalo bi usklađivati cijene i sa inflacijom i još više povećati cijenu cigareta, kako bi se smanjila njihova upotreba – predlaže Droup.

Crnu Goru je naveo kao uspješan primjer borbe protiv sivog tržišta cigareta. Na konferenciji je predočeno da je odlukom Vlade Crne Gore 2021. godine zabranjeno skladištenje duvanskih proizvoda na teritoriji slobodne zone Luka Bar, što je prouzrokovalo značajan rast legalne potrošnje. Nakon pojačane kontrole nelegalne trgovine u slobodnoj zoni Luke Bar i zaplena cigareta, prihod od akciza je u 2021. godini porastao za oko 15 miliona, a u 2022. godini za skoro 30 miliona.

Direktorica Instituta za socio-ekonomske analize (ISEA) Mirjana Čizmović istakla je da je jasna glavna ideja da se podignu akcize i cijene i time smanji upotreba duvanskih proizvoda, ali i da se novac koji se prihoduje od akciza preusmjeri za pokriće troškova liječenja bolesti uzrokovanih pušenjem, odvikavanje, edukaciju mladih i dr.

– Za vlade veće akcize znače bolje javno zdravlje i više novca za esencijalne potrebe. Takođe, osim smanjenja upotrebe duvanskih proizvoda, povećanje akciza na cigarete direktno spašava živote. Manje pušača znači i manje ljudi koji će da boluju od bolesti uzrokovanih pušenjem – kazala je Čizmović.

Kako je dodala, ako se cijena cigareta poveća za pet odsto, broj pušača bi se smanjio za tri odsto, odnosno bilo bi 4.000 pušača manje, čime bi se spriječilo 1.000 smrtnih slučajeva.

Svako peto dijete prvi put proba cigarete sa sedam godina

Profesorica na Univerzitetu Crne Gore Ana Mugoša kazala je da ekonomska istraživanja pokazuju da bi u regionu zapadnog Balkana rast cijena cigareta od 10 odsto uticao na smanjenje potrošnje cigareta od 4,5 do 11 procenata. Takođe, istaknut je problem upotrebe duvanskih proizvoda u populaciji mladih, s obzirom na činjenicu da u prosjeku 20 odsto djece prvi put proba cigarete sa sedam godina (Globalno istraživanje o upotrebi duvana među mladima, 2004–2018), te da veoma lako mogu da kupe cigarete: ili ih ne pitaju za godine kada kupuju cigarete, ili ako pitaju kažu da to uzimaju za roditelje.

Istakla je da analize pokazuju da je više od 7.000 godina radnog vijeka izgubljeno kao posledica smrti uzrokovanih pušenjem u regionu zapadnog Balkana.

– Značajno povećanje akciza pomoglo bi da se napravi promjena po pitanju upotrebe duvanskih proizvoda – rekla je Mugoša.