Foto: Vlada CG-

Vlada Crne Gore koju vodi premijer Milojko Spajić za manje od godinu dana mandata pozajmila je 1,046 milijardi eura, što je apsolutni rekord za prvih godinu dana rada izvršne vlasti.

Vlada koju vodi predsjednik PES-a izabrana je u Skupštini 31. oktobra prošle godine. Najprije je za dva mjeseca, kroz interne odluke, pozajmila 109 miliona od osam domaćih banaka, a kasnije i 50 miliona kroz emisiju državnih zapisa, što je ukupno 159 miliona u prva dva mjeseca rada, koji se odnose na 2023. godinu. Potom je Vlada, preko Ministarstva finansija, koje vodi Novica Vuković, u martu pozajmila 687 miliona eura preko emitovanja obveznica u dolarima. Od tada pa sve do prije desetak dana nije bilo novih pozajmica, da bi nakon toga u samo desetak dana bila usvojena četiri ugovora o kreditu. Tri od četiri kredita su vezana za zajam za razvojne politike (DPL aranžman – Development Policy Loan). DPL aranžmani su sklopljeni sa Svjetskom bankom – 80 miliona, te po 50 miliona sa OPEK fondom za međunarodni razvoj i Francuskom agencijom za razvoj (AFD). Od Evropske banke će biti pozajmljeno 20 miliona za potrebe finansiranja projekta unapređenja energetske efikasnosti u objektima obrazovanja u Crnoj Gori. Svi krediti u ovom trenutku nisu realizovani, ali su dogovoreni i najvjerovatnije će biti realizovani do kraja godine.

Novac od obveznica u martu, kako su tada saopštili premijer i ministar finansija, namijenjen je isključivo za otplatu dugova i za kapitalne projekte. Zakonom o budžetu je planirano da se za otplatu duga izdvoji 518,7 miliona eura. Prema Zakonu o budžetu, Vlada ima pravo da se u ovoj godini zaduži do iznosa od 1,15 milijardi eura. Do sada je pozajmila, odnosno dogovorila pozajmice, 887 miliona eura.

Kamata na obveznice do 280 miliona eura

Osim što drži rekord po najvećem iznosu zaduženja jedne vlade za manje od godinu dana od početka mandata, premijer Milojko Spajić drži rekord i po pitanju najvećeg pojedinačnog zaduženja države. On je u decembru 2020. godine stupio na funkciju ministra finansija i ubrzo nakon toga je realizovana emisija obveznica u iznosu od 750 miliona eura. To je i dalje najveći pojedinačni iznos zaduženja koji je realizovalo Ministarstvo finansija.

U ovoj godini je realizovana emisija obveznica u iznosu od 750 miliona dolara, ali je nakon svop aranžmana država u konačnom pozajmila 687 miliona eura. Kamata na obveznice emitovane u martu iznosiće od 245 do 280 miliona eura.

Iz Ministarstva finansija su kazali da su, budući da se očekuju značajne obaveze po osnovu duga u narednoj godini, u iznosu od 830 miliona eura glavnice i oko 165 miliona kamate, odgovorno pristupili obezbjeđivanju neophodnih sredstava, odnosno stvaranju fiskalne rezerve. To su saopštili nakon što je Vlada na predlog tog resora dogovorila kreditne aranžmane sa Svjetskom bankom, AFD-om i OPEK fondom za međunarodni razvoj. U saopštenju su naveli da mogu da se zaduže 1,15 milijardi, te da navedena sredstva mogu koristiti za finansiranje nedostajućih sredstava, što se prvenstveno odnosi na otplatu duga iz prethodnog perioda, finansiranje kapitalnog budžeta i stvaranje fiskalne rezerve.

Dugoročni zajam za razvojne politike (DPL), koji je dogovoren sa SB, predstavlja veoma povoljan finansijski instrument koji se pruža u cilju podrške sprovođenju političkih i institucionalnih reformi koje će podstaći ekonomski rast i smanjiti siromaštvo. Ovaj tip kreditnog aranžmana predstavlja podršku u oblastima kao što su ekonomski menadžment, upravljanje javnim sektorom, ljudski razvoj, infrastruktura i zaštita životne sredine, čiji je cilj stvaranje uslova za održiv razvoj i rast. Za razliku od tradicionalnih investicionih zajmova, DPL aranžmani se isplaćuju na osnovu sprovođenja specifičnih političkih mjera i reformi, a ne na osnovu završetka fizičkih investicija – pojasnili su iz Ministarstva finansija.

Uspjeh DPL aranžmana mjeri se kroz indikatore performansi koji se dogovaraju između zemlje zajmoprimca i kreditora. Ovi indikatori prate napredak u sprovođenju reformi.

– Pregovori o navedenom kreditnom aranžmanu počeli su prije tri godine, ali, naporima Ministarstva finansija, u svega nekoliko mjeseci uspjeli smo da ispunimo sve zahtjeve koje je SB postavila, a koji se odnose na jačanje fiskalne discipline i podsticanje zelenog i održivog razvoja – istakli su iz MF-a.

Ekonomista Mirza Mulešković ističe da se zaduživanje realizuje shodno planiranoj dinamici budžeta i da još uvijek prati plan sa početka godine.

– Ne treba problematizovati svako zaduživanje za investicije, ali treba pratiti implementaciju samih projekata, što treba da bude prioritet. Ako bismo pogledali podatke za samu realizaciju kapitalnog budžeta od januara do avgusta 2024. godine, realizovano je 75 odsto kapitalnog budžeta, što nije zadovoljavajuće i trebalo bi mnogo više raditi po tom pitanju. Nismo dobili velike projekte koji su najavljivani, kao što je druga dionica auto-puta od 1. septembra. To se nije desilo, a teško i da će se desiti do kraja ove godine. Tako da je jasno da kapitalni budžet neće biti realizovan na maksimalnom nivou do kraja godine i to treba da bude znak da se mora mnogo bolje planirati i da se projekti moraju mnogo bolje pripremati u odnosu na dosadašnju praksu – ocijenio je Mulešković.

Istakao je da su kreditni aranžmani sa međunarodnim institucijama dobri, jer postoje tačno definisane stvari koje treba uraditi, i kreditna zaduženja kod relevantnih institucija dobra su za jačanje naših institucija, ali i privrede.

– Crna Gora mora mnogo više da radi po pitanju stabilizacije javnih finansija. Jasno je da će planirane reforme i infrastrukturni projekti povećati javni dug i imaćemo veću potrebu za zaduživanjem, pa je samim tim neophodno mnogo više voditi računa o stabilnosti javnih finansija i mnogo više raditi na održivosti javnih finansija i po pitanju prihoda, a posebno po pitanju smanjenja rashoda – zaključio je Mulešković.

Kasalica:Četiri godine presipamo novac iz lijevog u desni džep

Bivši državni sekretar u Ministarstvu finansija Mila Kasalica podsjeća da je Zakonom o budžetu utvrđen okvir od skoro 1,2 milijarde za potrebe zaduživanja u toku ove godine, što uključuje potrebe za fiskalnom rezervom naredne godine.

– Stoga su zakonske norme nesporne, kao i potreba za zaduživanjem, posebno u ekonomskom okruženju kad crnogorska privreda i potrošači čuvaju privid ekonomskog uvećanog finalnog proizvoda. Crnoj Gori naredne godine dospijevaju značajne rate. Crnogorske javne finansije se čuvaju čuvanjem statusa odgovornog dužnika, što Crna Gora potvrđuje već decenijama na inostranom tržištu – rekla je Kasalica za „Dan“.

Našu sagovornicu smo pitali i da li treba da se zabrinemo što smo za manje od godinu pozajmili milijardu, a pritom nijedan veći infrastrukturni projekat nije započet u tom periodu, a nismo vidjeli nijednog većeg investitora da je došao u poslednjih godinu dana, a i više.

– Četiri godine smo investicionu ekonomiju zamijenili ekonomijom jačanja privatnih budžeta kroz redistribuciju javnih tokova novca iz desnog džepa poreskih obveznika u njihov lijevi džep, koji je u cjelosti namijenjen promptnoj ličnoj potorošnji. Sistemski nemamo Vladu koja je spremna da shvati da to nije održivo, da je to rizik koji se u prvom i drugom kvartalu naredne godine može vratiti kao bumerang. Želim da vjerujem da će me vrijeme osporiti, jer crnogorska privreda, i pored slabašne državne administracije, iznosi održiv rezultat i još uvijek čuva petnaestogodišnju rezistentnost, koja se nedavnim usvajanjima zakona bez razmatranja, a iz pizme prema predsjedniku Crne Gore, može ugroziti. Juče je Svjetska banka počela da pali crvene lampice da se mora obratiti pažnja na mnoge detalje iz ekonomske sfere, posebno na sferu investicionih projekata. Bili su odgovorno umjereni, s ciljem da nam unaprijed pruže evaluatornu podršku da kao zajednica razumijemo da je ekonomski zdravije ići prema mekom prizemljenju ako su krizni signali (deficit, pretjeranost udaljenosti od razvoja) skoro pa opipljivi i izmjerljivi – rekla je Kasalica.

Kad, kako je dodala, crnogorski lideri državne administracije (sve tri grane vlasti) prihvate ovu vrstu odgovornosti, biće manje razloga za duboku zabrinutost.

– Niko nema pravo da crnogorsku ekonomiju, kao našu zajedničku kuću, vuče prema kraju. Neka će taj kraj vjerovatno biti katarza, to ne smije da čini nijedan političar u Crnoj Gori. A u ovom tekućem voljnom sljepilu da su nama dali naše pare, pa trebamo da smo ih zahvalni, kreirano je okruženje uvećanih rizika, koji se, kako koji dan prođe, ne ublažavaju, niti se paralelno promišlja razvoj zemlje za narednih dvadeset do pedeset godina – istakla je Kasalica.