Foto: PV Informer –

Bez adekvatnog meteorološkog radara, za čiju su nabavku procedure pokrenute tek ove godine, u Crnoj Gori nije bilo uslova za predviđanje i tačno lociranje područja koje će pogoditi oluja, kakva je prije dva dana na jugu i centralnim djelovima zemlje prouzrokovala ljudske žrtve i proizvela velike materijalne štete, uključujući i višemilionske na efektivi za manipulaciju tereta u Luci Bar, gdje su uništena sva tri pretovarna mosta. 

To proizilazi iz zvaničnih odgovora Zavoda za hidrometeorologiju i seizmologiju (ZHMS) na pitanja Pobjede upućena direktorici te ustanove Dušici Brnović o tome da li se, shodno obavezama koje proističu iz Zakona o meteorološkim poslovima, može postaviti pitanje odgovornosti te institucije za srazmjere štete i posljedica koje su se odigrale u utorak sredinom dana.

Iz te institucije koja, osim tehničkih, kuburi i sa nedostatkom stručnih kapaciteta, odnosno ljudstva koje bi bilo angažovano 24/7 za praćenje u realnom vremenu i izdavanje blagovremenih upozorenja, najavili su da se ove godine konačno krenulo sa procedurom nabavke radara.

 Zavod je već započeo proceduru nabavke i instalacije meteorološkog radara. Tokom 2024. godine planirana je izrada projektne dokumentacije. U narednom periodu, uključivanjem stručnjaka i zajedničkim zalaganjem, obezbijedićemo temelje za uspješno sprovođenje nabavke i instalacije meteorološkog radara – navedeno je sinoć u odgovorima Pobjedi iz ZHMS.

Podsjetimo, MUP-ov Direktorat za vanredne situacije nije u ponedjeljak izdao saopštenje o rizicima niti crvenom meteo alarmu, uz objašnjenje da takve podatke u predviđenoj proceduri nijesu dobili od Zavoda za hidrometeorologiju i seizmologiju, dok su iz ZHMS nakon oluje saopštili da nijesu mogli predvidjeti njen razvoj i kretanje. Sem predikcije i najava da će postojati uslovi za razvoj grmljavinskih procesa i nepogoda, koje su dan ranije kvalifikovali na svom zvaničnom sajtu kao narandžastu za centralnu, odnosno žutu za južnu regiju.

Posljedice 

Jak olujni vjetar praćen obilnom kišom, koji je prije dva dana pogodio južni i centralni dio Crne Gore, protutnjio je za petnaestak minuta, ali je odnio i dva života. Poginuli su turski državljanin, radnik na kranu na građevini u Čanju i Tivćanin koji je preminuo od udara groma na Luštici.

U Petrovcu je, prema informacijama iz Operativno-komunikacionog centra Uprave policije jedna osoba spašena iz mora, dok je služba Nacionalnih parkova evakuisala dvoje stranih državljana koji su se zatekli na turističkom brodiću na Skadarskom jezeru. U Baru je prilikom rušenja sva tri pretovarna mosta povrijeđen jedan radnik.

Uzrok nezapamćene havarije u Baru ispituje Osnovno državno tužilaštvo u tom gradu. To je Primorskom portalu potvrdio rukovodilac ODT Radovan Đurišić. Procjena štete je u toku, a tek predstoji zahtjevan posao uklanjanja uništenih mostova i pronalaženje alternative za pretovar robe.

Podršku Luci Bar juče je tokom obilaska najavila i predsjednica Privredne komore Nina Drakić, dok je izvršni direktor Luke Ilija Pješčić kazao da su u stalnoj komunikaciji sa resornim ministarstvom i Vladom iz koje su, prema njegovim riječima, najavili prvi set pomoći nakon procjene štete.

Vremenske neprilike su nalagale da kranovi budu fiksirani, odnosno na njima aktivirane mehaničke kočnice, budući da ne postoji savremeni sistem jer se radi o infrastrukturi staroj četiri i po decenije, koja je u upotrebi od 1977. godine.

(Ne)moguća misija

Iz Zavoda za hidrometeorologiju i seizmologiju sinoć je Pobjedi rečeno da zbog nepredvidljive prirode atmosferskih nepogoda koje su zadesile Crnu Goru u utorak, ta ustanova na osnovu trenutno raspoloživih tehničkih kapaciteta i softverskih rješenja nije bila u mogućnosti sa sigurnošću predvidjeti preciznu lokaciju i intenzitet vremenske nepogode kroz prognozu za dan unaprijed.

– Poput veoma teškog, tj. nemogućeg, prognoziranja gdje će se u sudu vode koji se zagrijava do tačke ključanja, pojaviti mjehurić, slično možemo posmatrati i pojavu kumulonimbusnog oblaka, koji je neraskidivo vezan sa jakim udarima vjetra, grmljavinom i gradom, u atmosferi. Jedino moguće jeste procijeniti potencijalnu oblast na kojoj se može očekivati njegov razvoj, uz nemoguće preciziranje lokacije i brzine razvoja – naveli su iz ZHMS.

Naglasili su da u slučajevima već formiranih tzv. mezorazmjernih olujnih sistema sa ćelijskim olujama ili izolovanih ćelija koje se premještaju, jedino je uz pomoć radara i/ili visinskih radiosondažnih mjerenja moguće praćenje razvoja, pravca kretanja i intenziteta.

Takva oprema bi omogućila takozvano predočavanje (nowcasting) na do dva sata unaprijed upravo uz odgovarajuće softvere, „koji računaju prognozu u odnosu na prethodne radarske odraze, poboljšava preciznost prognoze ekstremnih vremenskih događaja“.

– Nažalost, naš Zavod ne sprovodi radiosondažna mjerenja, a ne posjeduje ni radar koji bi omogućio izradu prognoze predočavanja. Radari iz država okruženja pokrivaju dio teritorije Crne Gore uz veliku nepreciznost u pojedinim oblastima usljed kompleksnog reljefa, pa nijesu relevantni za posmatranje polja refleksivnosti i padavina na cjelokupnoj teritoriji naše države – naveli su iz Zavoda.

Preporuke nakon nesreće iz 2018. godine

Da je nabavka meteo radara prijeka potreba, ukazuje se sa različitih adresa, formalno ili neformalno duže od deceniju, ali i pored činjenice da svi strateški dokumenti iz ove oblasti naglašavaju neophodna tehnička i kadrovska unapređenja za adekvatno suočavanje sa potencijalnim rizicima od katastrofa, Crna Gora do danas nema takav sistem koji, prema nezvaničnim procjenama, košta oko dva miliona eura.

Apel za nabavku sistema uputila je još prije šest godina i Nacionalna komisija za istraživanje nesreća i ozbiljnih nezgoda vazduhoplova, događaja koji ugrožavaju sigurnost željezničkog saobraćaja, i pomorskih nezgoda i nesreća.

To tijelo je od osnivanja istraživalo slučajeve nesreća i ozbiljnih nezgoda iz sva tri vida saobraćaja za koje je osnovana, a u svakoj sigurnosnoj istrazi su uzimali u obzir faktor vremena, u smislu meteorološkog stanja u momentu događanja neke nesreće ili ozbiljne nezgode.

Kako se navodi u sigurnosnim preporukama Komisije koje su u decembru 2018. godine upućene resoru Ministarstva saobraćaja i pomorstva (nakon analize nesreće i pogibije paraglajderista kod Budve), naglašeno je da je potrebno hitno pokrenuti inicijativu za nabavljanje meteoroloških radara. 

– U posljednje četiri godine smo evidentirali nekoliko slučajeva nesreća i ozbiljnih nezgoda koji su kao uzrok imali naglo pogoršanje meteo situacije, a u kojima je bilo i ljudskih žrtava. U nesreći tandem paraglajdera u reonu Brajići – Bečići u kojoj su poginula dva lica, takođe je kao jedan od najdirektnijih uzroka bilo naglo pogoršanje meteo situacije. Komisija je mišljenja da bi svi ovi slučajevi bili izbjegnuti da postoji sistem bliskog upozorenja o nailasku lošeg vremena, oluje sa kišom, jakim vjetrom i slično. Ključni faktor ovakvog sistema upozorenja je meteorološki radar i iz tog razloga Komisija izdaje Sigurnosnu preporuku Ministarstvu saobraćaja i pomorstva, navodi se u dokumentu iz decembra 2018. godine, u koji je Pobjeda imala uvid.

Od tada je prošlo šest godina, uslijedile su i ozbiljne studije i presjeci stanja poput Nacionalne procjene rizika o katastrofama i prateće procjene sposobnosti upravljanja rizicima od katastrofa, koje takođe markiraju potrebu nabavke radara, ali to nije rezultiralo konkretnim potezima četiri vlade koje su upravljale državom u navedenom periodu.

Procjena rizika od katastrofa 

Nacionalna procjena rizika od katastrofa, iz decembra 2021. godine i na njoj temeljena Procjena sposobnosti upravljanja rizicima od katastrofa (2023. godine) ključni su dokumenti koji jasno markiraju što sve kao zemlja moramo da uradimo kako bi se na adekvatan način nosili sa različitim izazovima, od klimatskih promjena, zemljotresa, drugih prirodnih nepogoda kao i potencijalnih akcidenata ili zagađenja.

U dokumentima koje je u saradnji sa brojnim institucijama publikovao Direktorat za vanredne situacije MUP-a, navedena je i potreba nabavljanja radara koji bi pomogli unapređenju, odnosno postizanju efikasnosti sistema ranog upozorenja koji podrazumijevaju i nabavku adekvatnih radara, uključujući i tzv. meteo radar koji omogućava adekvatno reagovanje u slučaju pojave i razvoja vanrednih nepogoda ili superćelijskih oluja, kao i pojava „pijavica“ ili mini tornada na moru i kopnu.