Nevladina organizacija „Eko-tim“ navela je niz strategija koje bi trebalo primijeniti u izgradnji otporne i diversifikovane ekonomije u opštini Pljevlja:

• Srodna diverzifikacija: razvoj industrija koje su povezane sa postojećim ekonomskim djelatnostima i industrijama, ali ne zavise od uglja; 

• Pametna specijalizacija: podrška rastu ekonomskih aktivnosti, koje se zasnivaju na procjeni snaga i konkurentnih prednosti regiona. U regionu sa ugljem, specijalizacija treba da uključi postojeću elektroenergetsku i putnu infrastrukturu, dostupnost zemljišta, kulturno i industrijsko nasljeđe, vještine lokalne radne snage, postojeće industrije sa potencijalom za rast, itd;

• Jačanje lokalnih preduzetničkih mreža: stvaranje ili jačanje mreža između organizacija za visoko obrazovanje i osposobljavanje, lokalnih firmi i preduzetnika, lokalne vlasti, organizovanog rada, kako bi se utvrdio i podržao rast prikladnih aktivnosti; 

• Poboljšanje lokalne infrastrukture: povećanje lokalne ekonomske atraktivnosti regiona, povećanje mogućnosti za ekonomske veze sa drugim zonama ekonomske aktivnosti i zapošljavanja, povećanje produktivnosti i potencijala za rast lokalne industrije, stvaranje mogućnosti bivšim radnicima u sektoru uglja da ostanu u svom regionu; 

• Aktivnosti javnog sektora u regionu: ublažavanje demografskog pada, osigurana dodatna ekonomska potražnja za region i podrška razvoju novih strateških industrija; 

• Mjesto inovacija ili projekata energetske tranzicije u regionu: region sa jakom vezom sa energetskim sektorom treba da zadrži istu, jer je to dio lokalnog identiteta i posjeduje odgovarajuću infrastrukturu; 

Platforma za pravednu tranziciju, čiji je pokretač „Eko-tim“, identifikuje sljedeće potencijale u opštini Pljevlja koji se mogu valorizovati adekvatnim politikama razvoja i daje sljedeće prijedloge:

1. Razvoj industrijsko razvojne zone 

Ovu mjeru predlažemo slijedeći iskustva zemalja iz regiona, Makedonije, Srbije, Bosne i 

Hercegovine, koje su kroz modele greenfild i brownfield1 investicija privukle značajne investicije u privredne, proizvodne kapacitete, angažovale radnu snagu, smanjile nezapošljenost i javnim finansijama donijele značajne prihode. 

Opština Pljevlja bi odredila prostor za industrijsku zonu, koja bi bila opremljena infrastrukturom, vodovodnom, kanalizacionom mrežom, napajanjem električnom energijom, kao i odvodom otpadnih voda. Investitori korisnici bi dobijali prostor za izgradnju kapaciteta  i priključak za korišćenje komunalne infrastrukture bez naknade, uz obavezu angažovanja radne snage. Za realizaciju industrijsko razvojnih zona potrebno je pripremiti prostorno plansku dokumentaciju. 

2. Reproduktivni centar za razvoj stočarstva  

Prilikom zasnivanja farmi, stočari po pravilu osnovno stado, nabavljaju u inostranstvu, kako bi obezbijedili grla sa najboljim genetskim potencijalom. Preporučuje se formiranje Centra u kome bi se vršio uzgoj grla, domaćih i inostranih sorti, odakle bi naši proizvođači mogli da dobavljaju grla za formiranje osnovnog stada. Razvijanjem Reproduktivnog centra za razvoj stočarstva, proizvođači bi nabavljali osnovno stado i priplodna grla po povoljnijim uslovima u odnosu na nabavku iz inostranstva. 

Posebno treba obratiti pažnju na očuvanje autohtonih sorti kao što su goveče Buša, ovca Pramenka, i Balkanska koza.  

Da podsjetimo da je Crna Gora subvencionisala godišnji uvoz značajnim finansijjskim sredstvima a sada jedno grlo košta 3.000 eura.  Razvoj ovakvog reporoduktivnog centra stvorio bi i veliku mrežu kooperanata poljoprivrednika, doprinio razvoju sela i smanjenju uvoza mesa u Crnu Goru. 

Takođe, razvoj reproduktivnog centra za stočarstvo direktno doprinosi poboljšanju kvaliteta i kvantiteta stoke, što pozitivno utiče na razvoj mesne industrije. Ova industrija igra ključnu ulogu u prehrambenom sektoru, obezbeđujući visokoproteinsku hranu za stanovništvo. Osim toga, mesna industrija značajno doprinosi ekonomiji kroz zapošljavanje, trgovinu i razvoj ruralnih područja. Takođe, ona je povezana sa brojnim drugim industrijama, uključujući poljoprivredu, logistiku i prehrambenu tehnologiju.

Realizaciju ove aktivnosti preuzelo bi Ministarstvo poljoprivrede šumarstva i vodoprivrede i Opština Pljevlja. 

3. Proizvodnja kvalitetnih vrsta sireva 

Pljevlja imaju tradiciju proizvodnje mliječnih proizvoda. Tradicionalnim načinom obrade i 

pakovanja, rok trajanja sireva je kraći. Preporučujemo proizvodnju zrelijih sireva sa dužim rokom trajanja u savremenoj ambalaži, koja omogućava distribucija proizvoda i van Crne Gore. Moguće bi bilo formirati konzorcijum proizvodnje sira sa proizvođačima sa sjevera Italije. Preuzimanjem know how, proizvodili bi se organoleptički kvalitetniji sirevi uz duži rok trajanja. U Crnoj Gori jedino Pljevaljska mljekara posjeduje aparaturu za proizvodnju maslaca, pa je potrebno da CG dobije sopstveni proizvod „pljevaljski maslac“, da se pristupi masovnijoj proizvodnji Pljevaljskog sira, koji se kotira visoko na svjetskoj listi najkvalitetnijih proizvoda od sira. Pljevaljski kajmak potrošači tek treba da otkriju.

4.Proizvodnja opekarskih proizvoda  

Prema podacima najznačajnije nalazište opekarskih glina u Crnoj Gori nalaze se u neogenim jezerskim sedimentima sa ugljem, u području Pljevalja, Maoča i Berana. U Greenfield investicije kako što im kaze naziv, su ulaganja u izgradnju novih kapaciteta, „sa zelene površine“, dok su brownfield investicije pak ulaganja u kapacitete koje već postoje ali im je potrebna modernizacija i adaptacija.   

U lokalitetu “Maljevac” kod Pljevalja istraživanjima su dokazane bilansne rezerve ove sirovine od 4.700.000  tona. U ležištu “Maoče” gline se javljaju u okviru krovinskih sedimenata, (tj, iznad sloja uglja), sa oko 1,7 miliona tona. Takođe su u jezerskim sedimentima “Mataruga” procijenjene rezerve gline od oko 10 miliona tona. U ataru sela Kalušića proračunate su rezerve od 12,7 miliona tona. Od  12 nalazišta gline u Crnoj Gori pet najkvalitetnijih je u Pljevljima.

Kako je građevinarstvo jedna od privrednih grana koja značajno utiče na nivo BDP, to postoji 

tražnja za opekarskim i keramičkim proizvodima, kao što su u prvom redu pločice ali i sanitarna keramika.  Kod razvijanje proizvoda od keramike kao što su pločice i sanitarna keramika, bitan je dizajn proizvoda, zbog čega smo i predložili formiranje Centra za razvoj kreativnog dizajna. 

Asortiman proizvodnje svakako zavisi od čistoće gline, ali treba težiti većoj dodatoj vrijednosti što bi se svakako postiglo proizvodnjom sanitarnih pločica i uređaja.   

5. Formiranje centra za razvoj kreativnog dizajna    

Ovaj centar bi se bavio razvijanjem kreativnog dizajna, za potrebe privrednih grana odnosno 

subjekata. Dizajn bi se projektovao za potrebe drvne industrije u proizvodnji namještaja, 

proizvodnji keramičkih proizvoda, ambalaže za prehrambene proizvode kao i druge vrste 

proizvoda za koje se ukaže potreba. Centar bi se formirao u saradnji sa Univerzitetima sa prostora Crne Gore, slobodnim umjetnicima i njihovim udruženjima, stručnjacima iz oblasti arhihekture, kao i drugim subjektima, koji bi mogli dati doprinos razvoju ove ideje. Projekat bi podrazumijevao podršku države. 

6. Razvoj klastera 

Na prostoru opštine Pljevlja uslovi za razvoj klastera postoje u domenu razvoja prerađivačke drvne industrije kao i u proizvodnji i preradi mliječnih proizvoda u prvom redu pljevaljaskog sira. Klaster u oblasti proizvodnje mliječnih proizvoda bi podrazumijevao institucionalnu podršku u smislu razvijanja laboratorije za proizvodnju sireva, kroz istraživanje plijesni i bakterija, startera, kiselina, koje utiču na vrste i arome sireva. Klaster bi mogao da podrazumijeva izgradnju zajedničkog prostora za sazrijevanje sireva, koji bi koristili proizvođači. 

Kao mogućnost razvoja klastera ovdje pretpostavljamo podršku države koja bi mogla sa 

Univerzitetom Crne Gore da pomogne razvoju istraživačkog centra za inovativne proizvode od drveta. Ovdje imamo u vidu razvijanja proizvoda koji bi svojim kvalitetom i svojstvima bili novi na tržištu, u smislu ispunjavanja potreba kupaca, u odnosu na ostatak konkurencije. 

7. Cementara  

Prema podacima Privredne komore u Crnu Goru se godišnje uveze cementa u vrijednosti  preko 40 miliona eura. Procjene govore da bi projekat cementare zajedno sa povezanim poslovima mogao da angažuje od 800 do 1.000 zaposlenih. 

Predlaže se proizvodnja LC3 cementa koji u odnosu na portland cement koristi manje klinkera, što značajno smanjuje emisije CO2. Kalcinisana glina se proizvodi na nižim temperaturama u poređenju sa klinkerom, što dodatno smanjuje potrošnju energije i emisije u odnosu na portland cement.

Podsjećamo takođe da su cementne fabrike uključene u ETS sistem i moraju posjedovati dozvole za emisije CO2. Svake godine, ove fabrike moraju predati dovoljan broj dozvola koje pokrivaju njihove ukupne emisije CO2.

Obaveza plaćanja za emisije CO2 može povećati troškove proizvodnje cementa, što može dovesti do većih cijena proizvoda.

Ovu mjeru predlažemo uz sprovođenje svih neophodnih studija izvodljivosti kako bi se utvrdilo da li je tehnički, ekonomski, zakonski i operativno izvediv i u skladu sa standardima zaštite životne sredine, ali takođe u skladu sa planiranim ambicijama Crne Gore kada je u pitanju smanjenje emsija CO2.

8.Proizvodi od betona  

Nakon realizacije projekta cementare sa stanovišta neophodne sirovine omogućiće se proizvodnja betonskih blokova, betonskih elemenata za komunalnu namjenu, dekorativnog kamena (proizvodi se od betona i gline), ivičnjaka, ploča i betonske galanterije. Ova vrsta prerade koja će tržište naći u domaćem građevinskom sektoru, angažovala bi dodatnu radnu snagu.   

9.Prerada kože i vune 

Obzirom na stočni fond koji postoji u Opštini Pljevlja ali i u ostatku države smatramo da postoje uslovi za razvoj prerade vune i kože. Od vune bi se mogli proizvoditi ćebad, prekrivači, dušeci za spavanje i slično. Proizvodi od kože mogli bi biti odjevni kao što su jakne ili proizvodnja obuće. 

Prema podacima kojima raspolažemo u Crnoj Gori se ne vrši prerada kože i vune. Postoji otkup, koji se izvozi van Crne Gore u zemlje regiona. 

10. Razvoj turističkih potencijala  

Ruralni djelovi opštine Pljevlja posjeduju potencijal za razvoj seoskog turizma. Na turističkom tržištu postoji tražnja za prirodnim, nativnim ambijentom, koji nudi mir i relaksaciju u očuvanoj prirodnoj sredini. Imahući u vidu EU iskustva, u kontekstu razvoja turističkih potencijalna, posebnu ulogu igraju zaštićena područja. Buduća zaštićena područja u opštini Pljevlja (gornji tok rijeke Ćehotine, gradski park, planina Ljubišnja) pružaju idealnu osnovu za razvoj održivog turizma, koji kombinuje očuvanje prirodnih resursa sa ekonomskim rastom. Kroz odgovorno upravljanje ovim područjima, mogu se kreirati turističke aktivnosti koje ne ugrožavaju osnovne prirodne vrijednosti. Održivi turizam ne samo da doprinosi očuvanju biodiverziteta, već i poboljšava životni standard lokalnog stanovništva kroz nove mogućnosti za zapošljavanje i ekonomski razvoj. Ovaj vid turizma se može razvijati kroz izgradnju etno sela, odnosno kroz smještaj u okviru seoskih domaćinstava, (koja bi u tu svrhu pripremila apartmanske prostorije). Realizacije ove ideje zahtjeva pripremu prostorno planske dokumentacije, odnosno obezbjeđenje neophodne infrastrukture, kao što su vodovod, električna energija i lokalni putevi. Ovaj vid turizma takođe  pospješuje realizaciju domaće poljoprivredne proizvodnje.

Pljevlja takođe imaju potencijal za razvoj vjerskog turizma jer se u samom centru grada nalazi 

poznata Husein pašina džamija iz 16. vijeka. Nedaleko od centra grada je i manastir Svete Trojice iz 13. vijeka, potom u Otilovićima se nalazi manastir Dubočica iz 16. vijeka.  Takođe objekti od interesa za turističke posjete su ostaci rimskog grada Municipijum S, kao i Gradski muzej, koji se nalaze u gradskoj zoni.      

Ribolovni turizam predstavlja značajan potencijal za razvoj Pljevalja, posebno zahvaljujući rijeci Ćehotini, koja je idealna za sportski ribolov, posebno mušičarenje. Ova grana turizma ne samo da privlači turiste visokog platežnog kapaciteta, već donosi i značajne prihode lokalnoj zajednici kroz smještaj, hranu, vodiče i druge usluge. Prosječan ribolovac iz EU dnevno potroši oko 250 eura, što dodatno ističe ekonomsku isplativost ove aktivnosti. S obzirom na minimalna ulaganja i nisku infrastrukturalnu opterećenost, ribolovni turizam može značajno doprinijeti lokalnoj ekonomiji i zapošljavanju. Uz odgovarajuću organizaciju, očuvanje životne sredine i podršku lokalnih vlasti, Pljevlja imaju potencijal da postanu atraktivna destinacija za ribolovni turizam, donoseći godišnje prihode od nekoliko miliona eura.

Zaključak „Eko-tima“ je sljedeći:

„Kako bi se  privredne aktivnosti pomenute u ovim preporukama mogle realizovati potrebna su značajna finansijska sredstva. Stoga, Pljevlja više ne smiju samo da čekaju investitore već moraju, uz pomoć Vlade i desetine miliona eura novca Eko fonda koji se godišnje ubira  iz Pljevalja po principu zagađivač plaća ali i po osnovu naplate emisija CO2 krenuti  u kapitalne projekte.

S tim u vezi, predlažemo formiranje posebnog fonda za pravednu tranziciju u  koji će za početak slivati sredstva koja uplaćuju Termolektrana i Rudnik uglja poštujući zakonsku obavezu i plaćanje naknade po osnovu principa zagađivač plaća i naknadu za emisiju CO2 po ugledu na grčki model finansiranja pravedne tranzicije.

Grčki Fond za pravednu tranziciju, formiran na nacionalnom nivou, koristi sredstva prikupljena od prodaje CO2 emisionih kredita u okviru sistema trgovanja emisijama (ETS) Evropske unije. Fond se finansira prihodima od aukcija emisijskih jedinica (emisionih kredita) u okviru ETS-a. 

Podsjećamo da je kroz projekte ERICO Velenja država Slovenija uložila 100 miliona maraka u oporavak Velenja i to izdvajanjem novca od svih stanovnika te države, koji su imali koristi od rada tog termoenergetskog lanca. Nedostajući novac može se obezbjediti na taj način.

Kako gradski dio opštine Pljevlja, prema zvaničnim podacima trpi od 2010. godine nesagledive posledice zbog zagađenosti vazduha i voda, degradacije zemljišta, zbog decenija svjesnog izbjegavanja  na zaštiti životne sredine, građani ove opštine smatraju da je država dužna da uloži značajna sredstva u oporavak životne sredine i životni standard. 

Pljevlja nemaju vremena da čekaju, dozvolite im da budu istinski industrijski i ekološki centar Crne Gore. Blizina Žabljaka, mosta na Tari, rafting, približna udaljenost od Podgorice,  Sarajeva, Zlatibora- Čačka, prednost su  razvoja opštine. Ne treba zaboraviti izvorske vode, lokalciju nekadašnje vazdušne banje na Metaljci, kvalitetan med, napitomija planina Ljubišnja, bogat hidropotncijal, još uvijek aktivne četiri vodenice, velike poljoprivredne površine – koje država zakonskom regulativom mora da stavi u funkciju.“