Od nekadašnjeg vakufa Husein-paše u Pljevljima, koji je sačinjavao karavan-saraj sa imaretom – besplatnom kuhinjom, mekteb i bezistan, ostali su džamija, harem sa mezaristanom, šadrvan i sahat-kula. Prije četrdeset i četiri godine postojale su prijetnje da se zbog izgradnje saobraćajnice poruši čak i sahat-kula i šadrvan te dio mezaristana, ali su nasreću spašeni.

Zahvaljujući, prije svega, ženama-muslimankama Pljevalja koje su se te 1972. godine pobunile protiv trase puta koji bi išao kroz dio dvorišta sadašnjeg kompleksa Husein-pašine džamije.

Ova džamija jedan je od najvrednijih spomenika orijentalne kulture na Balkanu, a izgrađena je od fino tesanog kamena, kao dio vakufa Husein-paše Boljanića. Gradnja je započela oko 1570. godine.

Vjernici, ali i građani svih vjera i nacija, ne samo iz Crne Gore, nego i cijele regije dolaze kako bi se divili ljepotama Husein-pašine džamije u Pljevljima. Ekipa Anadolu Agency (AA) zatekla je grupu koja je došla iz Bijelog Polja u Pljevlja upravo s glavnom namjerom da posjeti Husein-pašinu džamiju.

Svaku noć u toku ramazana na teravih-namazu okupi se oko stotinu vjernika. No, posebno će u Pljevljima biti 27. noć ramazana. Tada se poslije teravih-namaza u Husein-pašinoj džamiji izlaže dlaka iz brade poslanika Muhammeda a.s. To je momenat kada kroz Husein-pašinu džamiju prođu svi muslimani iz Pljevalja, ali i veliki broj pravoslavnih vjernika u želji da je vide.

Objekat koji plijeni ljepotom

Redovi ispred džamije budu toliki da se otegnu duž dvorišta sve do sahat-kule, a čak bude i obustavljen saobraćaj.

“Husein pašina džamija u Pljevljima je značajna po tome što je jedini objekat ovakve vrste iz Osmanskog perioda u Crnoj Gori. Ona se od 1958. godine nalazi pod zaštitom Zavoda za zaštitu spomenika kulture Crne Gore kao kulturno dobro prvog reda. Uglavnom, to nije toliko velika građevina, kvadratne je osnove 10 puta 10 metara. Ima najviši minaret na Balkanu iz klase građevina ove vrste, visok 42 metra i ima 110 kamenih stepenika. Džamija ima izuzetno lijepu plavu kupolu koju je još turski putopisac Evlija Ćelebija u 17. vijeku opisao kada je prolazio kroz Pljevlja. Tada je kazao da je u Pljevljima vidio izuzetno lijepu džamiju koja liči na carske džamije, misleći na tadašnje carigradske, istanbulske džamije. Rekao je da džamija ima izuzetno lijepu plavu kupolu i izrazito visok minaret, kao i da je neimar Hajrudin zaista pokazao veliko umijeće gradeći ovu bogomolju”, kaže u razgovoru za Anadolu Agency Jakub Durgut, mujezin i sekretar Islamske zajednice Pljevlja.

Iznad ulaza u Husein-pašinu džamiju je trijem širine četiri metra, koji drže četiri mermerna stuba i natkriven je sa tri velike kupole. Unutrašnji prostor džamije osvijetljen je sa 25 prozora u tri nivoa, a kupola je bogato dekorisana arabeskama, dok su zidovi kameni. U enterijeru je šestougaoni mihrab ukrašen geometrijskim motivima, a izdvajaju se četiri bogato ukrašene potkupole u uglovima. Džamija je sačuvana gotovo u izvornom obliku.

“U Dubrovačkim arhivima istoričari su našli, a prvenstveno Andrija Andrejević koji je doktorirao na islamskoj umjetnosti, da je graditelj ove džamije neimar Hajrudin, koji je gradio Stari most u Mostaru i tvrđavu u Makarskoj. To su nalazi koji su utvrđeni na osnovu nekih kupovina metalnih zatega, koji su istovremeno kupovani za pljevaljsku džamiju, Stari most u Mostaru i tvrđavu u Makarskoj”, navodi Durgut.

Ono što Husein-pašinu džamiju čini posebnom jeste i da posjeduje originalni ćilim iz 1573. godine prošiven kožom i težak oko 400 kilograma, dimenzija 10 puta 10 metara. Osim starih rukom pisanih knjiga na arapskom i turskom jeziku, u džamiji se nalazi i rukopis Kur’ana iz 1571. godine, u kožnom omotu, sa 233 lista, a rađen je na zlatnoj podlozi.

Ćilim stigao iz Egipta 1573.

“Nažalost nismo u prilici da vidimo ćilim jer je poslat na restauraciju. Ćilim je svojevremeno Husein-paša poslao za ovu džamiju, kada je prešao na dužnost namjesnika Misira – Egipta 1573. godine. Ćilim je došao lađama do Kotora, a od Kotora je zapregama dovezen do Pljevalja i do ove džamije. Kur’an je rukopis iz 1571. godine koji je specijalno prepisivač, nepoznati autor, pisao za Husein-pašu, a profesor Kasim Hadžić, koji je svojevremeno bio profesor Gazi-husrev begove medrese, u listu Zem-Zem pisao je o ovoj džamiji i tom Kur’anu. On tvrdi da je autor tog rukopisa izvjesni Džafer na osnovu njegovih istraživanja obzirom da je poznavao osmanski jezik”, naglasio je Durgut.

Jakubov otac, Mehmed Durgut je imam u Pljevljima još od 1968. godine. Na službi imama u Bukovici je bio do kraja 1992. godine, kada je većina muslimana protjerana, nakon čega je počeo da služi u jednoj od četiri aktivne džamije u Pljevljima gdje i sada obavlja dužnost imama.

Sekretar Islamske zajednice Pljevlja Jakub Durgut navodi kako je nekadašnji vakuf Husein-paše bio veoma značajan, ne samo za Pljevlja već i za širi prostor, ne samo Crne Gore nego i regije.

“Svi ovakvi reprezentativni objekti građeni su u jednom kompleksu, naročito u Pljevljima pošto je taj grad nakon izgradnje džamije bio sjediše Hercegovačkog sandžaka punih 257 godina. Pljevlja su bila od 1576. do 1833. godine upravno i administrativno sjedište Hercegovačkog sandžaka, a u to vrijeme su bila drugi grad po veličini, poslije Mostara. Kompleks džamije kao i u većini tradicionalnih gradova činili su karavan-saraj, imaret, hamam, medresa, brojni dućani koji su izdavani u zakup, a od koji su praktično službenici džamije mogli da se izdržavaju, ali i da džamija funkcioniše”, navodi Durgut.

Sa sjeverne strane džamije bio je izrazito lijep i uredan hamam kojeg svi opisuju, pa čak i neki francuski putopisci, da se sa zapadne strane nalazio han sa vakufskim dućanima, sa jugozapadne strane bio je smješten veliki karavan-saraj, dok se sa južne strane nalazila Osman-pašina medresa kao i bezistan – bazar okarakterisan u to vrijeme kao najmoderniji prostor za trgovinu i zanatstvo.

“Obzirom da su u to vrijeme, posljednjih decenija 19. vijeka, u Pljevljima bila i austrougarska i osmanska vojska, u ovom gradu se odvijala trka za neki prestiž. Tu su bile skupocjene robe koje nisu mogle da se nađu nigdje osim u Pljevljima”, pojašnjava Durgut.

Mezari kadija, begova, muftije…

Navodi kako se sa istočne strane džamije nalazio se mekteb. Na prostorima koji je nekada sačinjavao vakuf Husein-paše sada su hotel, zgrada opštine Pljevlja i drugi objekti koji se koriste u razne namjene.

U veoma očuvanom mezarju u kompleksu Husein-pašine džamije ukopane su brojne ugledne i važne ličnosti. Tu se nalaze nišani begovske porodice Selmanović, ugledne porodice Korjenić, Ćulahović, Rizamulić, Trhulj.

U haremu Husein-pašine džamije je i mezar kadije Saliha Rašidkadića, kao i jednog bimbaše – zapovjednika koji je komandovao sa tadašnjih 100 vojnika. Nedavno su, kaže Durgut, pronašli i dio mezara Mehmed-paše koji je sklonjen kako bi se spriječilo njegovo daljnje devastiranje. Inače, veliki broj dijelova mezara ugrađen je u vanjski dio džamije, pa će za vrijeme njegove obnove, koja se planira za mjesec-dva, oni biti izvađeni i vraćeni u mezarje.

U haremu je i mezar Derviša efendije Šećerkadića, okružnog muftije i šerijatskog sudije u Skoplju.

“Oko džamije se nalazi staro groblje koje se sada ne koristi, u koji su ukuopani brojni ugledni građani Pljevalja, vojni zapovjednici. Imamo mezar posljednjeg pljevaljskog muftije Derviša efendije Šećerkadića, koji je umro 1943. godine, kao i brojnih uglednih porodica kao što su oni Selmanovići. Pretspostavlja se da je ovdje mezar Ismaila Hakkija komandanta bosanske vojske koji se pominje iz perioda muftije Šemske Kadića da su zajedno krenuli da se suprotstave austrougarskoj okupaciji, ali nemamo tačno podatak, jer nema zapisa”, navodi Durgut.

Nekadašnje sjedište sandžaka

U razgovoru za Anadolu Agency Durgut je pojasnio i dešavanja iz 1972. kada su spašeni sahat-kula i šadrvan.

“Od opštinskih vlasti 1972. godine poslat je dopis tadašnjoj Islamskoj zajednici u Pljevljima da će između džamije i šadrvana i sahat-kule napraviti saobraćajnicu od šest metara tako da bi morala biti sahat-kula uklonjena zajedno sa šadrvanom. Pitanje je da li bi bili ugroženi temelji same džamije. Pošto su ljudi tada zbog posla i raznih drugih privilegija, znamo kako je to vrijeme bilo komunističkog perioda, nisu smjeli da se suprotstave. Onda su žene iz mahale obično, obzirom da je ovo bila muslimanska mahala, zabranile da se to uradi. Stale su ispred građevinskih mašina kada se radilo. Nisu dozvolili da se devastira ovaj prostor. nakon toga je napravljena krivina ispod sahat-kule kroz grad”, kaže Durgut.

Sekretar Islamske zajednice Pljevlja navodi kako su Pljevlja, od nekadašnjeg Hercegovačkog sandžaka postala grad i mjesto zaboravljeno od svih.

“Pljevlja su zaboravljen grad od svih. Mi smo 1965. godine u Pljevljima imali broj muslimana koji je bio 65 posto ukupnog stanovništva, da bi se potom naglo smanjivao. Muslimani su odlazili tada prema Sarajevu, Zagrebu… Prije deset godina bilo je u opštini 32.000 stanovnika, a prema posljednjem 27.000. Dakle, pet hiljada osoba je nestalo između dva popisa. Muslimana je u Pljevljima oko osam posto i uglavnom žive se kao i svuda u okruženju, ne baš dobro”, zaključio je Jakub Durgut, sekretar Islamske zajednice Pljevlja.