U Pljevljima se tokom godine bilježi preko sto dana visoke zagađenosti vazduha uglavnom u zimskim mjesecima, dok je taj broj u Nikšiću i Podgorici znatno manji – kazali su Pobjedi iz Ministarstva održivog razvoja i turizma.

Posljednja procjena ključnih izvora zagađenja sprovedena 2017. godine, je kako preciziraju, pokazala da su ključni izvori emisija suspendovanih čestica grijanje domaćinstava, proizvodnja energije i šumski požari. Ista procjena otkriva da je ključni izvor u slučaju emisija sumpor-dioksida proizvodnja energije, emisija amonijaka poljoprivredne aktivnosti, a oksida azota proizvodnja energije i saobraćaj.

Zagađenje vazduha u našoj zemlji je, kako pojašnjavaju stručnjaci, izrazito sezonskog karaktera, pa su povećane koncentracije suspendovanih čestica tipične za zimske mjesece i uglavnom su povezane sa nepovoljnim meteorološkim uslovima – visok vazdušni pritisak, tiho vrijeme bez vjetra i padavina, pojava magle po kotlinama i pojava takozvanih temperaturnih inverzija.

– U normalnim uslovima vazduh je topliji pri tlu, a prema višim slojevima se hladi. Temperaturna inverzija je pojava pri kojoj se javljaju takozvana „jezera hladnog vazduha“ koja se nalaze u prizemnom sloju, a iznad njih je sloj toplijeg vazduha koji služi kao „poklopac“ inverzionog sloja i ne dozvoljava prodor vazduha iz nižeg u viši sloj, doprinoseći koncentrisanju zagađenja u prizemnom sloju – pojašnjavaju iz ovog resora.

U gusto naseljenim sredinama, navode, veliki broj nisko postavljenih dimnjaka doprinosi zagađenju u niskom sloju atmosfere gdje je ono najnepoželjnije, te ističu da upravo individualna ložišta predstavljaju izvor zagađenja sa kojim se nije lako boriti.

– Iako se radi o ložištima malog kapaciteta, njihov kumulativni uticaj često je veći od uticaja jednog velikog industrijskog dimnjaka na koji se može postaviti filter – navode iz Ministarstva.

Daljinsko grijanje

Najčešća rješenja ovog problema su, kako kažu, sistemi daljinskog grijanja, koji ,,svode hiljade malih dimnjaka na jedan visoki dimnjak toplane čija se emisija može kontrolisati ugradnjom filtera“.

– Ukoliko daljinsko grijanje nije moguće, neophodno je razmišljati o drugim alternativama kao što su toplotne pumpe, korišćenje električne energije iz obnovljivih izvora i slično. Međutim, kada čista energija nije lako dostupna, pribjegava se mjerama koje ne mogu da riješe problem zagađenja u potpunosti, ali doprinose njegovom smanjenju. To su mjere energetske efikasnosti (oblaganje fasada, ugradnja vrata i prozora sa boljim energetskim karakteristikama) kojima se smanjuju potrebe za toplotnom energijom, unapređenjem uređaja za grijanje bolje se iskorišćava korišćeno gorivo i smanjuje njegova potrošnja, korišćenjem boljih, čistijih energenata na kraju se smanjuje količina neželjenih produkata sagorijevanja – navode stručnjaci.

Na naše pitanje koja goriva u ovom trenutku najviše koriste individualna ložišta, te u kom stepenu su ta goriva nepovoljna za zagađenje vazduha, kao i koji bi bili adekvatni supstituenti, iz Ministarstva ističu da 60-70 odsto domaćinstava u Crnoj Gori za ogrijev koristi drvo. Oni napominju da su dostupna i ekološki prihvatljivija goriva ,,ali da prilikom predlaganja ovakvih rješenja treba imati u vidu kupovnu moć stanovništva, kao i činjenicu da se odluke o mijenjanju navika i prelazak na novi uređaj ili novo gorivo za grijanje domaćinstva dešavaju sporije od očekivanih“.

U cilju ocjene kvaliteta vazduha, pojašnjavaju iz nadležnog resora, različitim standardizovanim metodama se prati dvadesetak zagađujućih materija, uglavnom gasova (azot-dioksid, azot-monoksid, sumpor-dioksid, ugljen-monoksid, ozon, itd.), ali su predmet ispitivanja i suspendovane čestice. Kako navode, to su sitne čestice prašine promjera između 2.5 i 10 mikrona, koje nijesu vidljive golim okom. Kada se govori o česticama PM10, iz nadležnog resora, naglašavaju da zakonodavstvo dozvoljava da se dnevna granična vrijednost prekorači do 35 puta u toku godine, ,,jer praksa u svim državama članicama EU pokazuje da su određena prekoračenja neminovna“.

– Za suspendovane čestice PM10 koje imaju manji uticaj na zdravlje ljudi uspostavljena je dnevna i godišnja granična vrijednost. Dnevna granična vrijednost iznosi 50 mikrograma po m3, dok godišnja granična vrijednost iznosi 40 mikrograma po m3. Ukoliko ona ne traju dugo i nijesu prevelika, može se desiti da postoji više od 35 dana sa prekoračenjem dnevne vrijednosti, ali da godišnja granična vrijednost nije prekoračena. Ukoliko je i godišnja granična vrijednost prekoračena, neophodno je preduzimati mjere za smanjenje stepena zagađenja – pojasnili su iz Ministarstva.

Brojna prekoračenja

Sitnije suspendovane čestice PM2.5 su, kako preciziraju, štetnije za zdravlje ljudi, jer u respiratorni trakt prodiru dublje i mogu se u njemu zadržati za razliku od krupnijih čestica (PM10).

– Stoga je za njih postavljena stroža, ciljna vrijednost od 25 mikrograma po m3, na godišnjem nivou. U ovom kontekstu, možemo da govorimo o danima kada su ustanovljena prekoračenja u odnosu na dnevnu vrijednost suspendovanih čestica PM10, jer je ustanovljena dnevna granična vrijednost. Ti podaci će za januar 2020. godine biti dostupni kada se izvrši neophodna validacija podataka akreditovane laboratorije, Centra za ekotoksikološka ispitivanja – kazali su iz nadležnog resora, podsjećajući da su podaci o prekoračenjima dnevnih graničnih vrijednosti koncentracije suspendovanih čestica PM10 za novembar i decembar 2019, pokazali da su, zabilježena brojna prekoračenja.

Iz Ministarstva održivog razvoja i turizma podsjećaju da su Zakonom o zaštiti vazduha utvrđene nadležnosti svih relevantnih institucija u oblasti zaštite vazduha, te da je iz redova ovih institucija formirano nekoliko radnih grupa koje rade na specifičnim aspektima problema zagađenja vazduha.

– Upravo na taj način izrađena je Nacionalna strategija upravljanja kvalitetom vazduha koju je Vlada Crne Gore usvojila 2013. Kroz ovaj strateški dokument identifikovano je 97 različitih mjera za period 2013-2020. godine – kazali su iz Ministarstva.

Izrada Nacionalnog programa mjera za kontrolu zagađivanja vazduha, kako ističu, predstavlja obavezu koja proističe iz evropskog zakonodavstva novijeg datuma, te podsjećaju, da je Crna Gora preporuku da izradi ovakav program dobila u procesu pregovora sa EU u okviru Poglavlja 27. Kako su kazali, u septembru 2019. pripremljen je nacrt Programa mjera za kontrolu zagađivanja vazduha u Crnoj Gori, koji je nedavno prezentovan na regionalnom skupu u Beču.

– Crna Gora je prva država u regionu koja je izradila ovakav dokument u skladu sa metodološkim smjernicama EU. Trenutno očekujemo preliminarne komentare na nacrt dokumenta koji će u svojoj finalnoj fazi predstavljati integralni dio nove Nacionalne strategije upravljanja kvalitetom vazduha – kazali su iz nedležnog resora.

Đurašković: Temperaturne inverzije doprinose većem zagađenju

Ističući da je u pogledu zagađenja vazduha, najnepovoljnija pojava inverzije pri tlu fiziko-hemičar Pavle Đurašković pojašnjava da se usljed takvog stanja ,,kompletno emitovano zagađenje raspoređuje do inverzionog sloja, na vrlo malom prostoru, tako da nivo zagađenja u ovom prizemnom vazduhu ima uzlazni trend i najčešću posljedicu – prekoračenje graničnih vrijednosti koncentracija pojedinih zagađujućih materija“. To znači, kako dodaje, da će ista emisija zagađenja u uslovima temperaturne inverzije dovesti do daleko većeg zagađenja prizemnog vazduha, nego kada ove pojave nema. Tipični meteorološki uslovi za pojavu inverzije su, kako dodaje, visoki vazdušni pritisak, vedro (i obično hladno) vrijeme, tiho, bez vjetra.

– Upravo takvi meteorloški uslovi su bili tokom prethodnog perioda, koji je pratila epizoda povećanih koncentracija zagađujućih materija u prizemnom sloju (gdje se i mjeri zagađenje vazduha), iako je emisija zagađenja bila približno ista, kao u ranijem periodu, kada ove pojave nije bilo. Promjenom meteorološkog stanja i prestankom ove pojave, naglo dolazi do smanjenja zagađenja vazduha, koje se tada prenosi u veće visine – pojašnjava Đurašković, dodajući da nam ,,inverzioni sloj kao bumerang vraća zagađenje, koje emitujemo u vazdušni prostor u kome dišemo i živimo“.

Neodgovornost građana

Fiziko-hemičar Pavle Đurašković upozorava da su u našoj sredini osnovni izvori emisije saobraćaj (loš kvalitet goriva, režim vožnje, stari motori), a u zimskom periodu grijanje na drva, ugalj, negdje i naftu (mazut, lož ulja), zatim termoelektrana, dok je kako navodi, industrija, s obzirom na njeno stanje, zanemarljiva.

– Posebno su „opasni“ drumski saobraćaj i pojedinačna, privatna ložišta, jer su njihovi ispusti na maloj visini, iznad koje se najčešće formira nepovoljni inverzioni sloj. Vrlo su opasne, mada sporadične i još neke aktivnosti: spaljivanje guma, plastike i boja na otvorenom (Ćemovsko polje je čest slučaj), spaljivanje otpada na nelegalnim, ali i gradskim deponijama čvrstog otpada, spaljivanje biološkog materijala u vrijeme proljećnog čišćenja njiva. Materije, koje se pritom ispuštaju u vazduh često imaju karakteristiku kancerogenog dejstva – upozorava Đurašković.

TE ,,Pljevlja“ smanjiće emisije zagađujućih materija za čak 70-90 posto

Na naše pitanje u kojoj mjeri energetske kompanije učestvuju u aerozagađenju, te da li u dovoljnoj mjeri investiraju u zaštitu životne sredine, iz Ministarstva su podsjetili da je TE ,,Pljevlja“ 2013. godine uloživši oko milion eura u remont elektrofiltera, svoje emisije suspendovanih čestica dovela u okvire važećih graničnih vrijednosti, dok će, kako su najavili, tokom godine početi ekološka rekonstrukcija ovog postrojenja, vrijedna preko 50 miliona eura.

– Biće ugrađen sistema za desumporizaciju i denitrifikaciju čime će se smanjiti emisije zagađujućih materija (sumpor-dioksida i oksida azota) i to za čak 70-90 odsto, što je ravan najsavremenijih ekoloških standarda. Takođe je planirano dalje unapređenje sistema za otprašivanje, jer su granične vrijednosti emisija za suspendovane čestice iz stacionarnih postrojenja na nivou EU u međuvremenu dodatno postrožene. Pored toga, dio ekološke rekonstrukcije TE ,,Pljevlja“ odnosi se i na obezbjeđenje izvora toplotne energije za daljinsko grijanje Pljevalja, što će dodatno doprinijeti poboljšanju kvaliteta vazduha – naveli su iz Ministarstva. 

Koristiti suvlje drvo i redovno čistiti dimnjake

Iz Ministarstva navode da odgovoran odnos prema životnoj sredini znači i slijediti primjere dobre prakse koji su već dali rezultate u drugim državama, a to su – odgovorno poslovanje privrednih subjekata u skladu sa propisima, učestvovanje stanovnika u promovisanju zdravih stilova života (pješačenje, biciklizam), unapređenje javnog prevoza, odgovoran izbor energenata i njihovo savjesno i štedljivo trošenje, itd.

– Nažalost, paljenje otpada na otvorenom još uvijek se događa, uprkos revnosnom radu nadležnih opštinskih službi u čitavoj državi. Uz to, činjenica da u prosjeku tokom sezone grijanja svaki stanovnik Crne Gore potroši 1m3 drva za ogrijev morala bi da nas podstakne na aktivnije pošumljavanje i očuvanje šumskog fonda. Upotreba alternativnih načina grijanja i povećanje energetske efikasnosti je apsolutni prioritet na duge staze – naveli su iz Ministarstva dodajući i da bi insistiranjem na upotrebi dobro prosušenog drveta za ogrijev potrošnja mogla da se smanji do 50 odsto, a redovno čišćenje dimnjaka je još jedna od jeftinih aktivnosti koje doprinose poboljšanju kvaliteta vazduha.