Pankreas ili gušterača je velika žlijezda koja se nalazi u stomaku, pored tankog crijeva. Igra suštinsku ulogu u pretvaranju hrane koju jedemo u gorivo za ćelije tijela. Pankreas ima dvije glavne funkcije – egzokrinu, koja pomaže u varenju, i endokrinu – funkciju koja reguliše šećer u krvi. Upala pankreasa se naziva pankreatitis, i može biti akutna i hronična.

Za šta je pankreas zadužen u našem organizmu

Pankreas reguliše lučenje digestivnih enzima u tanko crijevo kako bi se proces varenja hrane odvijao nesmetano. Pored toga, oslobađa insulin i glukagon u naš krvotok. Pankreas proizvodi enzime koji su ključni za razgradnju hrane u tankom crijevu. Ti enzimi pomažu u razgradnji masti, proteina i ugljenih hidrata, čime se obezbjeđuje apsorpcija hranjivih materija u tijelu.

Kada digestivni enzimi počnu da rade prije nego što ih pankreas oslobodi, dolazi do oštećenja pankreasa.

Pankreas i upalna stanja

Dva oblika pankreatitisa (upale pankreasa) su: akutni i hronični. Akutni pankreatitis je iznenadna upala koja obično traje kratko. Može da varira od blage nelagodnosti do teške forme bolesti koja je ponekad opasna po život. Većina ljudi sa akutnim pankreatitisom se potpuno oporavi nakon adekvatnog liječenja. U teškim slučajevima, akutni pankreatitis može da izazove krvarenje, oštećenje tkiva, infekciju i ciste. Težak oblik pankreatitisa može da ošteti i druge vitalne organe kao što su srce, pluća i bubrezi, piše eklinika.

Hronični pankreatitis je dugotrajna upala gušterače. Najčešće se dešava nakon neke epizode ​​​​akutnog pankreatitisa. Drugi glavni uzrok je konzumiranje veće količine alkohola tokom dužeg vremenskog perioda. Oštećenje pankreasa usljed prekomjerne upotrebe alkohola može da tinja godinama i da ne daje nikakve simptome.

Simptomi akutnog pankreatitisa

• groznica
• povećan broj otkucaja srca
• mučnina i povraćanje
• otečen ili potpuno opušten stomak
• bol u gornjem dijelu stomaka koji ide u regiju leđa
• pogoršanje stanja prilikom jela (posebno hrane bogate mastima)

Simptomi hroničnog pankreatitisa

Simptomi hronične upale su slični simptomima akutnog pankreatitisa. Uz njih, možete osjetiti i neke pridružene simptome kao što su:

• neprekidni bol u gornjem dijelu stomaka koji se reflektuje ka leđima i koji remeti svakodnevno funkcionisanje
• dijareja i gubitak težine
• sindrom nervoznih creva i povraćanje

Uzroci pojave akutnog pankreatitisa i faktori rizika

• autoimune bolesti
• konzumiranje velike količine alkohola
• infekcije
• kamen u žuči
• uzimanje nekih ljekova
• metabolički poremećaji
• skore hirurške intervencije
• trauma

Kod oprilike 15 odsto osoba sa akutnim pankreatitisom uzrok je nepoznat.

Uzroci hroničnog pankreatitisa

• cistična fibroza
• porodična istorija poremećaja i bolesti pankreasa
• kamen u žuči
• visoki trigliceridi
• dugotrajna upotreba alkohola
• upotreba ljekova

U oko 20 do 30 odsto slučajeva, uzrok hroničnog pankreatitisa je nepoznat, a najčešće obolijevaju muškarci koji imaju od 30 do 40.godina.

Moguće komplikacije

Pankreatitis može da razvije i ozbiljne komplikacije, kakve su:

• dijabetes (ako postoji oštećenje ćelija koje proizvode insulin)
• infekcija pankreasa
• insuficijencija bubrega
• neuhranjenost (ako tijelo ne može da dobije dovoljno hranljivih materija iz hrane zbog nedostatka probavnih enzima)
• karcinom pankreasa
• nekroza pankreasa (tkiva odumiru jer pankreas ne dobija dovoljno krvi)
• problemi sa disanjem
• pseudociste (kada se tečnost skuplja u džepovima na pankreasu, mogu da puknu i izazovu infekciju)

Kako se dijagnostikuje pankreatitis

Najprije fizičkim pregledom, pri čemu ljekar provjerava dodirom osjetljivost stomaka. Uz to, proverava se i da li je nizak krvni pritisak, kolika je temperatura i da li je ubrzan puls.

Da bi se dijagnostikovao hronični pankreatitis, rade se rendgenski snimci ili skener, po potrebi i magnetna rezonanca (MRI). Složenije dijagnostičke metode će pokazati da li je pankreas kalcifikovan. Iz uzorka stolice se provjerava količina masti, što može biti znak je da pankreas više ne proizvodi dovoljno enzima za obradu masti. Test funkcije pankreasa pokazuje koliko dobro pankreas oslobađa digestivne enzime. Takođe, možete biti podvrgnuti i testovima u vezi sa dijabetesom.

Ostali testovi i analize

U dijagnostici akutnog pankreatitisa, iz testa krvi se proveravaju nivoi dva digestivna enzima: amilaza i lipaza. Visok nivo ova dva enzima znači da vjerovatno imate akutni pankreatitis. Rade se i testovi iz krvi iz kojih ljekar provjerava nivoe bijelih krvnih zrnaca, šećera u krvi, kalcijuma, kao i funkciju jetre. Ultrazvuk, CT skeniranje i MRI pokazaće, uz stepen upale, ima li problema sa žučnim kanalima, kamenjem u žuči ili cistama.

Endoskopija je metoda prilikom koje se koristi cijev sa kamericom za pregled pankreasa i žučnih kanala. Biopsija je takođe dijagnostički metod, prilikom koga se uzima dio tkiva pankreasa i šalje na dalju analizu. Moguće je još uraditi i analizu stolice na krvarenje, kao i test tolerancije na glukozu.

Liječenje akutnog pankreatitisa

Ako imate napad akutnog pankreatitisa, moguće je da će vam biti potrebni ljekovi protiv bolova. Ako napad potraje, dobićete hranu, tečnost i hranljive materije kroz infuziju. Moguća terapija:

• antibiotici (ako se sumnja na infekciju)
• intravenska terapija
• dijeta sa malo masti ili post, u težim slučajevima hrana će se neko vrijeme unositi putem infuzije
• ljekovi protiv bolova

Kako se liječi hronični pankreatitis

Najvažniji cilj je eliminacija bola, uz pažljivo doziranje terapije kako ne bi došlo do zavisnosti ili reakcija na ljekove. Takođe, treba pratiti proces varenja. Moguće je i da će ljekar predložiti zamjenu enzima pankreasa u cilju obnavljanja sposobnosti digestivnog trakta da svari hranljive materije. To obično smanjuje učestalost novih napada. Kod nekih pacijenata uključuje se insulin, rade se drenaže, a opcija je i hirurška intervencija. O tome, uz saglasnost pacijenta, odlučuje lekarski tim. Oštećeno tkivo pankreasa može se hirurški ukloniti, ali je to obično poslednja opcija lečenja.

Da li pankreas može da se sačuva i spriječi pankreatitis

Budući da su mnogi slučajevi pankreatitisa izazvani prekomjernom ili dugotrajnom upotrebom alkohola, prevencija se često fokusira upravo na to. Ako imate problem sa konzumiranjem alkohola, obratite se stručnoj osobi. Prestanite da pušite, pratite savjete ljekara i dijetetičara o balansiranoj ishrani i uzimajte redovnu terapiju, ako je imate.

Vađenje pankreasa obično se radi kada su prisutni ozbiljni medicinski problemi, poput karcinoma pankreasa, upalnih stanja poput pankreatitisa ili drugih ozbiljnih bolesti. Gubitak pankreasa može dovesti do ozbiljnih problema s probavom, apsorpcijom hranjivih materija i kontrolom nivoa šećera u krvi, što zahtijeva posebne medicinske postupke ili nadomjestke kako bi se održala funkcionalnost tijela.

Važno je održavati zdravu funkciju pankreasa kroz pravilnu ishranu, izbjegavanje alkohola i drugih potencijalno štetnih materija, redovne medicinske preglede i održavanje zdravog načina života.