Na današnji dan Jovanka Broz bi napunila 99 godina, iako je mnogi pamte prije svega kao prvu damu Jugoslavije, njen život je i te kako satkan brojnim političkim intrigama koje su je gurnule u potpunu izolaciju bez osnovnih ljudskih prava pune tri decenije.

Jovanka Budisavljević, Srpkinja iz sela Pećane, rođena je na prostoru današnje Hrvatske 7. decembra 1924. godine.

Partizanima se pridružila sa 17 godina i otišla da se bori protiv nacističkog okupatora. Tokom rata je dva puta ranjavana, a preležala je i tifus. U ratu je izgubila oca i dva brata, a mlađe sestre su završile u sirotištu, zbog čega je bila posebno borbena i posvećena da ih pronađe, čemu svjedoči i njena jaka vezanost za njih do kraja života.

Nakon oslobođenja, prekomandovana je u Niš, na službu u Štabu prve armije, a krajem 1945. je prešla u Beograd u Komandu Gardijske brigade, gdje je general-major Milan Žeželj odredio za rad u Bijelom dvoru, rezidenciji Josipa Broza Tita.

Tada je postala Titova sekretarica i tim poslom se bavila do 1952. godine, da bi se 15. aprila iste godine tajno udala za njega. Prvi put se u ulozi prve dame pojavila godinu dana kasnije, tokom posjete britanskog ministra spoljnih poslova Entonija Idna.

Iako se često spekulisalo o uticaju Jovanke Broz na Tita tokom njegove vladavine, istoričarka Ivana Pantelić ističe da „njihov odnos nije bio ravnopravan, jer je za nju on bio skoro božanstvo“.

„On je još tokom borbe u ratu za nju bio neprikosnoveni autoritet. Dok je Tito iz rata izašao kao pobjednik, apsolutno obožavan od strane mnogih, ona je bila jedna mlada žena koja je ideološki bila na istoj strani kao i on. Zato je Jovanka u braku potpuno bila posvećena njemu“, navela je Pantelić autorka obimne monografije „Uspon i pad prve drugarice Jugoslavije: Jovanka Broz i srpska javnost 1952-2013″.

Kao prva dama Jovanka Brzo je bila neprikosnovena u organizovanju brojnih protokola i manifestacija, ali kako ističe Pantelić, iza toga se krila njena velika frustracija zbog nedostatka formalnog obrazovanja.

„Ona je bila zadužena za protokol i za organizovanje raznih manifestacija i to je sjajno radila. Međutim, osoblje koje je radilo za njih imalo je drugu percepciju. Mislim da je taj nedostatak formalnog obrazovanja uticao najviše na to što je ona bila stalno u strahu da će imati neke velike greške. Zato je bila previše koncentrisana na to i previše je sve je kontrolisala. Ona se zbog toga nikada nije osjećala krajnje sigurno“, ocijenila je istoričarka za portal N1.

Drugi teret koji je nosila jeste njeno neprihvatanje od strane partizanki koje su poslije rata postale političarke.

„Iako je ona bila za mnoge žene u Jugoslaviji modna ikona, za žene koje su joj bila u neposrednom okruženju nije bila baš prihvaćena i uvijek su je spočitavale. Zaista mislim da je i odatle vukla određene frustracije“, navela je Pantelić.

Kriza u braku i političke intrige koje su je otjerale u totalnu izolaciju

Prema nekoliko navoda, odnosi između Tita i Jovanke počeli su da se pogoršavaju ranih sedamdesetih godina 20. vijeka, a njihov odnos je postao predmet političkih rasprava, ali i obračuna.

Bila je optuživana da je sovjetski špijun, da odaje državne tajne, postavlja i smjenjuje funkcionere, pa čak i da je planirala državni udar.

Ona je tvrdila da je pokušavala da zaštiti svog supruga od raznih agenata, pošto je smatrala deset od jedanaest državnih sekretara (ministara) agentima.

Mnogi hroničari vjeruju da je Jovanka bila žrtva ambicija raznih političara, koji su već ostarjelog Tita okretali protiv supruge.

„Veliki udio u stvaranju paranoje i straha imao je politički i vojni vrh oko Tita. Oni su je stalno optuživali da vodi zavjere, da je stalno mislila da Tita hoće neko da ubije. Ta polovina ’70- tih su bile vrlo problematične i pored tih raznih tumačenja i interpretacija“, ukazala je Pantelić.

Međutim, kako navodi, otvoren sukob sa političkim i vojnim vrhom prije svega se zasniva na optužbama da ona želi da gradi dinastiju i da nasledi Tita.

„Međutim, da je ona to željela ne bi se odigralo ono što se desilo, da je samo mjesec dana poslije njegove smrti izbačena iz kuće u kojoj je živjela, da su prijetili smrću njene mlađe sestre za koju je jako bila vezana ukoliko bude bilo šta govorila. Njihov cilj je bio da je zastraše zauvijek“, objasnila je istoričarka.

Tokom 1975. već nije bila prisutna na nekim Titovim inostranim posjetama. Aprila iste godine, Maršal je napustio njihovu rezidenciju u Užičkoj i preselio se u Beli dvor.

Posljednji put je viđena u javnosti u junu 1977. na zvaničnom prijemu za premijera Norveške. Kasnije tog ljeta je i uhapšena pod sumnjivim okolnostima, bez zvaničnog objašnjenja.

Posljednje tri godine Titovog života se nije vidjela sa njim, a na kratko se pojavila u javnosti tokom njegove sahrane u maju 1980. godine.

Poslije Titove smrti je stavljena u kućni pritvor, a tajna služba joj je konfiskovala imovinu i prisilila da se preseli iz Užičke u Bulevar mira 75.

U intervjuu iz 2003. je porekla Titovu odgovornost za ono što joj se dešavalo, a kao glavne krivce označila Staneta Dolanca i generala Ljubičića. Tada je rekla da je doživotni predsjednik SFRJ učinio sve da je sačuva.

„Koliko god je u periodu dok je bila sa Titom bila izložena javnosti, u drugom dijelu svog života ona je zaista bila skroz izolovana. Nakon Titove smrti bila je izolovana ne od strane društva, već državnog vrha, a onda kako je prolazilo vrijeme to je sve više bio njen izbor“, smatra Pantelić.

Prema njenom mišljenu, taj njen strah koji je imala je „prilično paralisao i doveo do toga da ona živi u potpunoj izolaciji. Kako je starila to je već bilo nepopravljivo stanje“.

Jovanka Broz je bila bez ličnih dokumenata sve do 2009. kada su joj Ivica Dačić i Rasim Ljajić uručili ličnu kartu i pasoš.

Krajem avgusta 2013. je primljena u beogradski Urgentni centar. Preminula je 20. oktobra iste godine u 89. godini.
Po sopstvenoj želji, sahranjena je 26. oktobra pored Tita, u Kući cvijeća.

„Ona je uvijek imala taj strah čak i pred kraj svog života da su svi dio službe. Ja ne bih tu sve svalila na nemar države, tu je izostala i neka njena saradnja. Mislim da je ta njena izolacija uzela maha i odnos sa relanošću je nekako postao drugačiji. U početku ti njeni strahovi su bili vrlo utemeljeni na iskustvu, ali oni su vremenom postajali sve veći i već, ali su bili sve više iracionalni“, zaključila je Pantelić.