U pjesmama opjevana lijepa kasaba i danas čuva nešto od te otmenosti koja ju je preporučivala kroz istoriju. A istorija veli da prvo naseljeno mjesto u ovom kraju, u Kominama, datira iz prvog vijeka.

To rimsko naselje poznato je u literaturi kao Municipijum. U srednjem vijeku po rijeci dobija ime Breznik. U 13. vijeku otkrivena su velika rudna bogatstva te stižu vješti Sasi, rudari njemačkog porekla. 

Sredinom 15. vijeka Pljevlja ulaze u sastav Osmanlijskog carstva, i to na velika vrata. Naime, mjesto, što dobi ime Taslidža, nalazilo se na veoma važnim karavanskim putevima. Tu su dolazili i oni što su iz Kotora kretali na sjever, ali i vješti trgovci iz Dubrovnika. Ubrzo postaje sjedište kadiluka, a potom kao pravi šeher zasluži da od 1576. pa sve do 1833. godine bude i sjedište Hercegovačkog sandžaka. 

Zlatno doba grad doživljava u 17. vijeku. Turski putopisac Evli Čelebi zapisa tada da Taslidža ima 500 kuća, a mletački zapis pridoda još stotinak. U čaršiji je bilo više od 200 dućana, a cvetali su fini zanati poput zlatarskog i kujundžijskog, pa su cijele porodice dobijale prezimena po tim zanatima. Ipak, ono što je grad preporučilo nadaleko bio je umjetnički puškarski zanat i majstori iz pljevaljskog šehera nisu dozvoljavali da se stranci i „došlje“ bave jedinstvenom izradom oružja koje je smatrano umjetničkim djelom. 

I kad izgore ono u požaru 1818. godine cijela čaršija i kad strašna kuga prepolovi stanovništvo koju deceniju kasnije, ostade dovoljno upornosti u gostoljubive i čovječne šeher-gospode da sačuvaju izgled i raskoš svojih finih kuća, bašta i gazdinluka. 

Pjesme se ispjevaše. Jedna veli da „po Taslidži padne magla po vazdan“, a ona druga priča priču o čuvenim ljepoticama vrlo „jordamli hanumama“, što će reći da bjehu veoma gorde, a što da i ne budu kad se tada o Taslidži govoraše kao o „malom Carigradu“. 

A da zaista bude nešto od toga sjaja pobrinuo se carski vezir Husein paša Boljanić, rodom iz tog kraja. On je gradu darovao džamiju, šadrvan, sahat-kulu , karavan-saraj, haman i bazar. Do danas džamija Husein paše smatra se jednim od najljepših sakralnih objekata islamske kulture na prostorima cijelog Balkana. 

Građena je sredinom 16. vijeka, i to po planovima mimare Hajrudina, jednog od najvećih arhitekata, onog što je projektovao i most u Mostaru. Džamija ima nekoliko kupola, ali joj jedinstvenost daje izuzetno visoko (42 metra) i vitko minare, te se smatra remek-djelom sklada. Kupole su zidane na četiri stuba čiji je mermer (alem-kamen) donesen iz Aleksandrije. Unutrašnjost džamije je islikana izvanrednim floralnim ornamentima i citatima iz Kurana, pa vele da bi zbog finoće izrade pomalo zavidni bili Mani i Behzad, najslavniji persijski slikari i graveri. 

I danas, žubori voda iz šadrvana na ulazu u predivnu i raskošnu bogomolju, a sat broji vrijeme na sahat-kuli u centru Pljevalja, gradića što se od pedesetih godina prošlog vijeka prepoznaje po uglju, a od osamdesetih i po Termoelektrani.

Teška magla skriva grad i tek oko podne jesenje sunce je razgrne te se ukaže lijepo, opjevano mjesto, kao kad se teška plišana zavjesa podigne i pred očima gledalaca otkrije scenografiju na pozornici koja dočarava negdanji sjaj i prefinjenu otmenost. 

Istorija Pljevalja je i više nego zanimljiva, pa šteta što i to mnogi zaboravljaju.

Negdje iz „ofa“ dopire tihana pesma o „malom Carigradu“ kraj brezničkih vrbaka…

Objavljeno: 11. januara 2020. godine