Kao izgovor za napad na Poljsku 1. septembra 1939. kojim je započeo 2. svjetski rat, Adolf Hitler je inscenirao provokaciju na granici i lagao. To je bila istorijska prekretnica koja ima veze i sa sadašnjošću

Uveče 31. avgusta 1939. SS upada u radio stanicu u Glajvicu (danas Glijvice u Poljskoj) i emituje poruku na poljskom jeziku u kojoj se poziva na oružanu akciju protiv nacističke Njemačke. Cilj je bio da se stvori utisak da su poljski vojnici zauzeli stanicu. Da bi sve bilo još uvjerljivije -SS ostavlja tijelo poljskog civila, prethodno ubijenogu tu svrhu.

Lažni napad je dio serije sličnih insceniranih graničnih provokacija, jer Hitler želi povod za rat.

Početak Drugog svjetskog rata: Hitlerov govor u Rajhstagu

Manje od 24 sata kasnije, ujutru 1. septembra, njemački Vermaht napada Poljsku – bez objave rata.

Istog dana Hitler drži govor u Rajhstaguu Berlinu, koji preko nacističkog radija stiže do gotovo svakog njemačkog domaćinstva:

„Poljska je noćas po prvi put pucala na našu teritoriju, i to preko regularnih vojnika. Od 5 sati i 45 minuta uzvraćamo vatru! I od sada će bomba biti uzvraćena bombom! Ko se bori otrovom, biće napadnut otrovnim gasom. Ko se udalji od pravila humanog vođenja rata, od nas ne može očekivati ništa drugo nego da ćemo učiniti isto. Ovu borbu ću voditi, bez obzira protiv koga, sve dok ne bude osigurana bezbjednost Rajha i njegova prava.”

Ministarstvo propagande Rajha izdaje naredbu da se u naslovima izvještaja ne smije pojaviti riječ „rat”. U skladu sa Hitlerovim govorom kaže se „mi samo uzvraćamo udarac”.

Laž kao izgovor za napad koji će dovesti do Drugog svjetskog rata. Njemačka, navodna žrtva, u stvari je agresor.

Laž za Njemace, Britance i Francuze

Inscenirani napad na radio stanicu u Glajvicu imao je tri cilja, piše za DW Matijas Operman, šef Odeljenja za savremenu istoriju fondacije Konrad-Adenauer bliske CDU:

„Prvo, njemačko stanovništvo, kojem nimalo nije bilo do rata, moralo je biti uvjereno da je Poljska isprovocirala rat i da je zato neizbježan. Drugo, u ovu verziju događaja je trebalo ubediti i inostranstvo, posebno Veliku Britaniju i Francusku. I treće, radilo se o budućoj predstavi u istoriji. Hitler je želio propagandni povod, ali je smatrao da njegova vjerodostojnost nije važna, jer istoriju pišu pobjednici.”

Poljski saveznici, Francuska i Velika Britanija, prozreli su Hitlerovu igru. Dva dana nakon invazije, objavljuju rat Njemačkoj. Međutim, Poljskoj nisu pružili vojnu pomoć – usled mješavine vojne opreznosti, političkog oklijevanja i strateški pogrešne procjene.

Vermaht brzo i izuzetno brutalno napreduje. Poljska jedva ima vremena da se brani. Osim toga, Njemci imaju višestruko više tenkova i aviona.

„Delimično su Poljaci još uvek napadali sa pravim konjičkim četama protiv mitraljeskih položaja. Još uvek se sećam da je ta konjica prešla našu prvu liniju. Ali zatim su naišli direktno na tenkove, i tada je, naravno, sve bilo gotovo”, prisjeća se bivši vojnik Vermahta, Albert Sefranek, u jednom video snimku na portalu Svjedoci vremena, Kuće istorije u Bonu.

Neposredno pre početka rata, 23. avgusta, Hitler i Staljin su potpisali sporazum o uzajamnom nenapadanju i podjeli Poljske i drugih zemalja. Crvena armija 17. septembra takođe ulazi u Poljsku. Ipak, manje od dvije godine kasnije, 22. juna 1941. Hitler napada i Sovjetski Savez.

Varšava kapitulira 5. oktobra 1939. Nacisti slave svoju taktiku munjevitog rata – blickrig.

Njemačko poljski odnosi

Njemačka invazija i okupacija koštaju Poljsku više od pet miliona života, od kojih su većina civili. U koncentracionim logorima koje su osnovali nacisti, ubijani su Jevreji i mnogi drugi ljudi iz cijele Evrope. Od šest miliona Jevreja koji su stradali u Holokaustu, oko polovina su bili poljski državljani.

Invazija i okupacija Poljske opteretili su njemačko-poljske odnose.

„U Njemačkoj se uvijek iznova potcjenjuje koliko je surov i totalan bio njemački rat u Poljskoj, pored uništenja poljskih Jevrejki i Jevreja, takođe i protiv poljskih civila, inteligencije i klera”, objašnjava Andrea Lev iz Instituta za savremenu istoriju za DW.

„Nevjerovatno mnogo poljskih porodica je izgubilo svoje članove, a to je u Njemačkoj suviše dugo ostalo nedovoljno priznato.”

Posledice za današnju politiku Njemačke: Ukrajina i Sjeverni tok

Krivica za užase Drugog svjetskog rata i Holokausta i dalje utiče na spoljnu i odbrambenu politiku Savezne Republike Njemačke.

I to je jedan od razloga što se intenzivno raspravlja o vojnoj pomoći Ukrajini, koju je napala Rusija. Pomisao da njemački tenkovi ponovo prelaze preko tuđe teritorije užasava mnoge Njemce.

Kako je teško oblikovati savremenu politiku, imajući pred očima njemačku istoriju, pokazuje i slučaj sa gasovodom Sjeverni tok 2, koji prolazi od Rusije do Njemačke kroz Baltičko more.

Istoričar Operman kaže: „Kada posmatramo današnju situaciju, ne smijemo zaboraviti da je Hitler-Staljin pakt bio preduslov za Hitlerov napad na Poljsku. Smatram da je stoga politički, moralno i psihološki nužno da Njemačka ne pravi razliku između svojih i poljskih bezbjednosnih interesa.” Ako neka poljska vlada upozorava od Rusiju, ona zna zašto to radi. „Zato je nejmačka spoljna politika napravila ozbiljnu grešku što je podržala projekat Sjeverni tok 2″, kaže Operman.

Sjeverni tok 2 jeste završen, ali nikada nije pušten u rad: kancelar Olaf Šolc obustavio je proces izdavanja dozvole u februaru 2022. zbog ruskih priprema za napad na Ukrajinu. Krajem septembra 2022. tri od četiri cijevi gasovoda Sjeverni tok 1 i 2 uništene su u jednom napadu. Četvrta cijev je zatvorena.

Veze sa ruskim napadom na Ukrajinu

Zločini nacističke Njemačke ne mogu se ni sa čim uporediti. Ali postoje barem neke poveznice između tada i sada – kao sa ruskim napadom na Ukrajinu.

Oba napada su bila propagandno pripremljena. Osim toga, državna propaganda učvršćuje narativ da je „Rusija zapravo ugrožena i da se mora braniti od fašizma”, kaže Matijas Dembinski iz Leibnicovog instituta za istraživanje mira i konflikata u razgovoru za DW. „Predstavlja se kao da Rusija vodi odbrambeni rat protiv Zapada koji podržava fašističke snage u Ukrajini i ugrožava egzistenciju Rusije.”

Paskal Trez iz Instituta za savremenu istoriju vidi „vojnu sličnost prije svega u ruskom pokušaju da ‘munjevito’ okonča rat, što u Ukrajini, međutim, nije uspjelo.”

Istorijska iskustva mogu igrati veliku ulogu u orijentaciji u sadašnjosti.

„Najvažnija lekcija je da liberalne demokratije ne smiju vjerovati da mogu uticati na tiranina koji stoji na čelu režima usmjerenog ka ratu”, objašnjava Matijas Operman. To se ne postiže ni političkim, ni teritorijalnim, ni ekonomskim ustupcima. „Politika popuštanja ne funkcioniše, već samo odlučno odvraćanje i spremnost da se, u krajnjem slučaju, upotrebe vojna sredstva.”